Desondanks is op de nieuwe cd van Jaap Blonk, Speechlos, de experimentele en dadaïstische geest van Kurt Schwitters nog volop aanwezig. Zoals Schwitters in zijn klankgedichten de taal van zijn betekenis ontdeed en gebruikte als louter muzikale klanken, zo goochelt Blonk op allerlei manieren met taal. In het nummer ‘As I Was Saying’, naar een tekst van Sheldon Frank, verliezen de woorden inderdaad hun betekenis door een eindeloze, razendsnelle herhaling. Toch worden er onmerkbaar woorden weggelaten en toegevoegd, zodat de betekenis van het zinnetje toch geleidelijk verandert.
In het tegenovergestelde geval krijgen nietszeggende lettergrepen toch betekenis. In ‘Speechlos’ horen we een stotteraar in gevecht met de taal. Een samenhangende zin komt er niet uit, maar Blonk zet als het ware een hoorspel neer waarin je ziet hoe iemand al zijn energie in het spreken stopt, zwoegt op die vervloekte klanken, buiten adem raakt van inspanning en ten slotte in een bevrijdend gekrijs uitbarst.
Pure onzin doodserieus brengen - dat was een van de belangrijkste kenmerken van dada. Daarin past het nummer ‘Electrique’. Rond dit woord worden steeds meer woorden geplaatst zodat langzamerhand de zin ontstaat: ‘la méchante machine électrique qui chante pour toi’. Blonk vertolkt dit alsof het een van de meest erotische zinsneden is die je kunt verzinnen. Tussen zijn gehijg in de microfoon door klinken nu en dan perverse knorretjes.
En wat moet je denken van ‘Schele schoft’, waarin alleen woorden met s-klanken voorkomen: ‘De stilte zet zich schichtig schrap.’ Is dit een parodie op een bepaalde stroming in de Nederlandse poëzie, of is het gewoon goedklinkende ongein? De grens tussen humor en ernst is bij Jaap Blonk vaak moeilijk te trekken.
Maar sommige woordspelletjes laten geen misverstand bestaan. Bijvoorbeeld ‘Rill out’ (geheel gebaseerd op de klank rrrrr) en ‘Katalog der schweren Metalen’.
Jaap Blonk vertolkt deze teksten met alle mogelijkheden die hij in zijn stem kent. Schreeuwen, praten, snurken, piepen, ploppende wangen en lippen, jodelen, hijgen, kraken en een arsenaal aan ondefinieerbare klanken vinden een plaats in zijn voordrachten. En de kracht van Blonk is dat hij, net als Schwitters, die absurde geluiden (die soms echt onaangenaam klinken) op een muzikale wijze aanwendt.
Het bijzondere van de cd Speechlos is dat Blonk hier samenwerkt met twee andere musici, met wie hij al tien jaar het trio Braaxtaal vormt: Rob Daenen op synthesizer en Theo Bodewes op percussie. Zij bouwen als het ware een akoestisch decor waartegen Blonk zijn performance doet. Soms zijn dat opzwepende ritmen, soms voorbijzoevende geluiden, soms een dromerige ambient-muziek, soms slechts een hoge elektronische piep, soms een uitgesproken anekdotische begeleiding, zoals in het nummer ‘Rational’ waarin een dwarsfluit en percussie precies de juiste, truttige sfeer neerzetten.
De tekstverklankingen van Blonk krijgen een mooi reliëf door deze soundscapes. Het trio is uitstekend op elkaar ingespeeld. De musici volgen de stem over het algemeen heel zorgvuldig, maar natuurlijk doet zich op zijn tijd ook een oorverdovende kortsluiting voor.
Kortom, een buitengewoon vruchtbare samenwerking, waarin de stemcapriolen van Blonk volledig tot hun recht komen.