‘Stem voor je mensen’

‘Premier Mark Rutte zegt makkelijke dingen in moeilijke taal’, verzucht Nana Asare. ‘Neem bijvoorbeeld deze kenmerkende zin van hem: “Ik heb er geen actieve herinnering aan.” Ik ben hoogopgeleid, maar zelfs ik heb geen concentratie om te proberen om zo’n zin te snappen en haak af.’ Asare maakt deel uit van de vaste kern van Represent Jezelf. Een van oorsprong Amsterdamse non-profitorganisatie zonder politieke kleur, die in de aanloop naar de parlementsverkiezingen van 2021 is ontstaan om grootstedelijke jongeren met verschillende culturele achtergronden ertoe te bewegen naar de stembus te gaan. De aanleiding vormde het alarmerend lage opkomstpercentage binnen deze groep. Jongeren hebben altijd al de laagste opkomstpercentages bij verkiezingen, maar er loert een groeiend parallel gevaar: de participatieve ongelijkheid, die met name tot uitdrukking komt in structurele verschillen in opkomst in verschillende delen van de grote steden in de Randstad.

Vier jaar geleden stemde in de binnenstad van Amsterdam ruim tachtig procent van de kiesgerechtigden, terwijl de opkomst bij sommige stembureaus buiten de ring, bijvoorbeeld in Osdorp, op een schamele negentien procent lag. In Bijlmer-Oost, een andere buitenwijk, kwam bij enkele stembureaus zelfs niet meer dan vijftien procent van de stemgerechtigde buurtbewoners opdagen. ‘Onze doelgroep kampt niet alleen met een gebrek aan informatie, maar heeft evenzeer het gevoel dat de politiek toch niets voor hen kan doen. Dat er niemand is die ze vertegenwoordigt’, zegt Asare. ‘Waarom zou je dan stemmen? En de vvd wint toch altijd.’

Het verschil tussen hem en de doelgroep is dat hij een moeder heeft die hem wel politiek bewustzijn meegaf. ‘Met name jongeren in de onderklasse krijgen in de opvoeding het idee mee dat participeren in de politiek weinig zin heeft.’ Om te onderstrepen hoe belangrijk het is dat jongeren al op jonge leeftijd politiek actief worden, brak de Raad voor het Openbaar Bestuur enkele jaren geleden in het rapport Jong geleerd, oud gedaan een lans voor de verlaging van de kiesgerechtigde leeftijd naar zestien jaar.

Wat Nana Asare, Jaron Blonk, Younes Douari en Casper van Well, de vier kernleden van Represent Jezelf, verbindt is de verontrusting dat de democratie in Nederland steeds meer een feestje is van en voor hoger opgeleiden. ‘Grote gemeenschappen, zoals laagopgeleide jongeren en zeker jongeren met een migratieachtergrond, worden niet of onvoldoende vertegenwoordigd’, licht Douari, de initiator van het project, toe. ‘Ons centrale uitgangspunt is eigenaarschap. Het is de gedeelde verantwoordelijkheid van iedere burger om ervoor te zorgen dat de democratische rechtsstaat behouden blijft.’

Dat kun je volgens hem op twee manieren uitdragen: door de politiek in te gaan en daar van binnenuit iets aan te doen, of door mensen die niet stemmen op hun verantwoordelijkheid te wijzen en ze te informeren. Met Represent Jezelf kozen ze voor dat laatste. ‘Misschien brabbel ik wat’, lacht Douari, ‘maar ik geloof dat wij iets kunnen wat politieke partijen niet kunnen. Wij kunnen zeggen: ik vind het helemaal kut, maar het is een groot issue, dus er moet wel iets gebeuren.’

Om bekendheid voor hun campagne te genereren, liftte Represent Jezelf in de aanloop naar de landelijke verkiezingen van vorig jaar maart mee op het succes van internetsensatie Clubhouse. Represent Jezelf postte een promotiefilmpje over nut en noodzaak van stemmen. Waarom ga je stemmen? Waarom ga je niet stemmen? In digitale kamers op Clubhouse, een audio-app op uitnodiging, legden ze aan soms wel tweehonderd bezoekers uit wat een motie is, en ze gingen met hen in gesprek. Douari noemt het zaadjes planten; mensen enthousiasmeren.

Tijdens een vergadering van het kernteam, op een natte zondagochtend in december in het luxehotel The Hoxton aan de Keizersgracht in Amsterdam, heeft Blonk het script voor het promofilmpje voor de gemeenteraadsverkiezingen al in zijn hoofd: ‘What the fuck is die gemeenteraadsverkiezingen? Die verkiezingen waren toch vorig jaar? Er is immers geen fuck veranderd. We snappen dat, maar…’ Hij is fan van de promofilmpjes van Ajax. ‘Fucking mooi.’ Volgens hem moet een item van één minuut 58 seconden plezier uitstralen en twee seconden serieus zijn. ‘Alleen met humor kan de vicieuze cirkel doorbroken worden.’

Het is een behoorlijk succesvolle aanpak, merkte Hasna Elbaamrani in de aanloop naar de parlementsverkiezingen van vorig jaar. Ze is projectleider van Argan, dat in 1992 als een klein buurtcentrum vanuit de Marokkaanse gemeenschap in Amsterdam begon en is uitgegroeid tot een debatcentrum voor jongeren op stedelijk niveau. ‘Het ging ineens heel hard. De aantallen volgers stegen snel. Ik hoorde en zag ze overal: op FunX, de radiozender van jong Nederland, en met posters in abri’s op straat. Ik dacht: wow, het was een soort guerrillabeweging. Ze kwamen uit het niets en dan ineens heel bombastisch. Dat vond ik heel cool. En ook de naam Represent Jezelf vond ik meteen heel sterk. Ik ben ze op Instagram gaan volgen.’

Represent Jezelf heeft inmiddels ruim vijfduizend volgers en dat aantal groeit nog elke dag. Tegelijkertijd worden de filmpjes op Instagram door tienduizenden jongeren gedeeld. De boodschap ‘Ga stemmen! Representeer jezelf!’ wordt op verschillende manieren uitgedragen: met informerende filmpjes waarin onderdelen van de politiek worden uitgelegd (politics explained), met items van een minuut waarin actuele politieke kwesties worden besproken, de voxpop-variant (straatinterviews in Amsterdam, Den Haag, Rotterdam en Utrecht) en aan de hand van studiofilmpjes. Van Well benadrukt dat voor hem het resultaat niet eens zo belangrijk is. ‘We hebben een nieuwe doelgroep aangeboord, een andere toon van praten, het frivole van Represent Jezelf bestond nog niet.’ De doelgroep wordt volgens hem ofwel te serieus ofwel op een kinderachtig manier aangesproken. ‘Wij leggen het gewoon relaxed uit.’

Hoe groot alleen al de kloof is tussen het taalgebruik van politici en Represent Jezelf merken we in de maanden dat we de kerngroep zowel online als fysiek volgen. De manier waarop de groepsleden elkaar aanspreken is doorspekt met het specifieke jargon van een groeiend deel van de grootstedelijke jongeren. Ze ontmoeten elkaar niet, maar ze meeten, het woord fuck is zelden ver weg en veel is tof, bijvoorbeeld dat zoveel nieuwe mensen op een koude en winderige avond in januari naar de bijeenkomst in Pand Noord zijn gekomen om de campagnefilmpjes te helpen voorbereiden en straks te maken. Er rollen termen van sociale media over de tafel. Video’s worden niet online gezet, maar ‘gedropt’. Je zegt niet ‘waarom stem je niet?’ maar ‘hoe stem je niet?’ De manier waarop politieke partijen en politici communiceren vinden ze in disconnect met de taal van hun doelgroep, een soort maatschappijleer 2.0.

En nogmaals: ‘Tof dat al deze mensen uit Amsterdam, Utrecht, Den Haag en Rotterdam – voor de verandering vrijwel allemaal jonge vrouwen die studeren, voetballen, die theatermaker, danser of graphic designer zijn – hier in hun vrije tijd zijn.’ Via het eigen kanaal op Instagram heeft Represent Jezelf een oproep gedaan voor wie wil joinen om iets te doen voor de campagne. 25 mensen hebben gereageerd. ‘We sluiten politieke mensen uit’, licht Douari toe, ‘die vanuit d66 of Bij1 hebben gereageerd. Ook als we berichtjes krijgen van andere politieke partijen over een event of iets dergelijks – we krijgen bijvoorbeeld best wel vaak een berichtje van Denk, in de trant van: vind je het leuk om dat te delen? Dan stuur ik een politiek correct berichtje terug dat we een neutraal platform zijn.’

De meeste mensen die zich aanmelden, vragen wat ze voor Represent Jezelf kunnen doen. ‘Ik vraag dan’, lacht Younes, ‘het is écht een beetje mijn ding: wat wil jij doen? We blijven vrijwilligers. We proberen wel sponsors te vinden om kosten te dekken, maar het belangrijkste is wat mensen zelf willen bijdragen. Waar krijgen zij de meeste energie van, dat is goed voor ons.’

Voor radiostation FunX, met studio’s in de vier grote steden, waren de taal die Represent Jezelf in filmpjes gebruikt en de onpartijdige boodschap de belangrijkste redenen om met het platform in zee te gaan. ‘Je moet de taal van de jongeren spreken’, zegt politiek redacteur Zakaria Taouss. ‘Zeker als het gaat om onderwerpen die met politiek te maken hebben.’ Eindredacteur Jeansen Djaoen: ‘Represent Jezelf komt voort uit de doelgroep. Het zijn ondernemende jongeren die, omdat ze het thema van jezelf representeren op de agenda wilden zetten, zelf met dit initiatief zijn gestart. En ze doen het op een unieke manier, die past bij de belevingswereld van jongeren.’

Bij de vorige landelijke verkiezingen keken ze bij FunX al met een schuin oog naar de campagne van Represent Jezelf. ‘Er waren zelfs momenten waarop wij dachten: we zouden willen dat wij dat zelf hadden bedacht’, vertelt Djaoen. ‘Hun humor en snelheid.’ Hoewel FunX feitelijk een muziekzender is, proberen ze jongeren ook te informeren over politieke en maatschappelijke onderwerpen en ze te activeren. ‘Maar het moet wel fun blijven, want daar komen ze voor’, onderstreept politiek redacteur Taouss, ‘ook als we een thema als stemmen agenderen. Dat we dat doen hoort bij onze doelstelling. Het wordt expliciet door onze geldschieters van ons verwacht: de Nederlandse Publieke Omroep en de vier grote gemeenten.’

FunX is het enige platform in het publieke bestel waarbij jongeren uit de grote stad, ongeacht hun achtergrond, het gevoel hebben dat er naar ze wordt geluisterd en waar zij naar luisteren. Volgens Djaoen sluit het initiatief van Represent Jezelf daarom zo goed aan bij waar FunX voor staat: ‘Wij proberen ons zo min mogelijk te bemoeien met hun politieke keuze. Voor welke partij ze kiezen en welke overwegingen ze daarbij hebben. We willen vooral heel duidelijk laten zien dat de zaken waar ze in hun dagelijks leven tegenaan lopen politiek zijn.’

Bij de vorige landelijke verkiezingen koos de radiozender het thema #ZetJeStemNietOpMute. Ze benadrukten dat veel in het leven van jongeren wordt geregeld door de politiek, bijvoorbeeld een ander leenstelsel voor jongeren die op school of de universiteit zitten. ‘Wil je veranderingen in je leven bewerkstelligen, dan moet je in ieder geval weten wat er speelt in de politiek.’

Dat FunX en Represent Jezelf elkaar naadloos herkennen in de aanpak van hoe je moeilijke onderwerpen in de taal van jongeren én met humor brengt, is op een stormachtige middag in februari goed te merken in de opnamestudio in de kelder van het radiostation in het Lloydkwartier in Rotterdam. In een ontspannen sfeer werken ze gezamenlijk aan de filmpjes voor de serie Politics explained: een korte versie voor de website van FunX en een iets langere voor het Instagram-kanaal van Represent Jezelf. Presentator Nordin Besling van het radiostation wordt voor de camera gecoacht door Blonk. ‘Vertaal de tekst van het script in je eigen taal. En niet te serieus, zo luchtig mogelijk.’ Als hij tevreden is, trekt er een grijns over zijn gezicht. ‘Oké, man. Lekker, man. Dat is de energie waar we naar op zoek zijn.’ Of: ‘Leip, in één keer goed.’

Als een volleerd opnamemanager neemt hij keer na keer de tijd om te benadrukken dat het niet zozeer om stemmen draait, maar om jezelf representeren. ‘Dat is wat stemmen is.’ Maar ook dat jongeren zich er bewust van moeten zijn dat verandering een proces van de lange adem is. De FunX-presentator lacht begrijpend en zegt, terwijl hij met zijn lichaam naar voren helt, richting de camera: ‘En kom over vier jaar niet bij mij terug dat je teleurgesteld bent. Jouw sterke kracht is de power die je hebt, het geloof dat je iets kunt veranderen.’

Douari is de fondsenwerver van het team. Hij dacht dat hij dat kunstje met de ervaring vanuit zijn professionele leven aardig onder de knie had. ‘Ik begon het verhaal met de focus op de campagne. Dat is wat we doen en de doelstelling die daarmee is verbonden: een hoger percentage stemmers uit onze doelgroep. In het kielzog daarvan stond beschreven: in het verlengde leiden we mensen op tot campaigners. Dat hielden we klein, omdat de reden waarom we dit gestart zijn is dat jongeren gewoon moeten gaan stemmen, zichzelf moeten representeren.’

Maar gaandeweg drong het tot hem door dat funders juist de leerdoelen van het project interessant vonden. Dat ze de mensen die met hen meedoen skills meegeven zoals hoe je campagne voert en hoe je een discussie over representatie in de politiek aanzwengtelt. En hoe de campagne van Represent Jezelf wordt opgepikt in de media, meteen vorig jaar al door onder andere FunX, waardoor er een bredere maatschappelijke discussie ontstaat. Douari: ‘Ik leerde dat campagnes an sich gewoon leeg zijn. Het is moeilijk voor funders om daar geld in te steken omdat de effecten moeilijk zijn te meten. Meer stemmers, fijn, maar wat doen we daarmee?’ Het kernteam moest opnieuw nadenken over wat de raison d’être van Represent Jezelf is. Voeren ze enkel de get-out-campagne of leiden ze ook op?

Ondertussen dringt de tijd. Ondanks de heroriëntatie op hun koers sprokkelen ze pas midden februari een belangrijk deel van het benodigde geld bij elkaar om zowel de technische kosten als een deel van de mensen die meewerken aan de filmpjes een bescheiden bedrag te kunnen betalen. ‘In het begin stelden we ons als jonge honden op’, vertelt Asare. ‘We waren bezig een team te bouwen, research te doen voor wat we wilden maken en betaalden veel uit eigen zak, we hadden geen resources.’ Wilden ze jonge mensen activeren om deel te nemen aan de campagne, dan moesten ze zoveel mogelijk vasthouden aan het principe: iedereen doet het vrijwillig. Maar als ze mensen tegenkwamen die dat niet konden, moesten ze voor hen een vergoeding beschikbaar kunnen stellen.

De gemeente Amsterdam ondersteunde Represent Jezelf vrijwel aan het einde van de campagne vorig jaar bij de landelijke verkiezingen met een klein bedrag – het gros van het budget in 2021 werd door de initiatiefnemers zelf, vrijwilligers en private sponsors neergeteld. Maar de gemeente zegt nu nee. Dat heeft, aldus de antwoorden op onze vragen, te maken met de aangenomen motie van vvd, d66 en ChristenUnie die voor neutrale opkomstcampagnes pleit, en in een taal die iedereen kan begrijpen. De straattaal waarin Represent Jezelf communiceert, past niet in die aanpak. Het kernteam zegt geen fan te zijn van het woord straattaal, ook al wordt het kanaal vaak op die manier aangekondigd. Douari: ‘We publiceren content in de taal die voor ons “gewoon” is. Marokkaans en Surinaams zijn in onze ogen gewoon volwaardige talen. De term straattaal geeft een soort hiërarchie aan waar wij niet in geloven.’

Wat ook meespeelt in de Amsterdamse afwijzing, kreeg Douari te horen, is dat in tegenstelling tot de landelijke verkiezingen deze keer specifiek het electoraat wordt aangesproken dat directe invloed zou kunnen hebben op de uitslag van de gemeenteraadsverkiezingen. Bij een deel van de politieke partijen in de Amsterdamse gemeenteraad gaan dan blijkbaar de alarmbellen af. In 2014 speelde een gelijksoortige discussie. De inzet was toen een hogere opkomst onder Amsterdammers met een migratieachtergrond. Die campagne werd onder druk van d66 en cda schielijk afgelast omdat het de schijn van belangenverstrengeling zou wekken. Dit jaar richt de gemeente Amsterdam zich met de nieuwe opkomstcampagne ‘Maak je debuut. Stem voor je toekomst’ op alle jongeren tussen de 16 en 22 jaar in de stad.

Voor Ali Shah, een Nederlands-Pakistaanse hbo-student uit Amsterdam-Zuidoost, is de taal van Represent Jezelf de taal die hij met vrienden spreekt. ‘Precies toegesneden’, benadrukt hij, ‘om juist de groep te informeren die weinig participeert in de samenleving.’ Hij werd door vrienden op de filmpjes van Represent Jezelf gewezen. ‘En die gaan echt niet een post van een politieke partij delen.’ Als hij het met hen over politiek en het belang van stemmen heeft, voelt hij zich vaak onzeker. ‘Want ja, als ik dan een praktisch voorbeeld aanhaal, bijvoorbeeld de recente kabinetsformatie, hoe kan ik anderen ervan overtuigen om te gaan stemmen als na zo’n lange formatietijd en ondanks alle beloftes voor verandering het precies dezelfde partijen zijn die met elkaar verdergaan?’

Femke Kaulingfreks, lector jeugd en samenleving bij de Hogeschool Inholland, vindt het een gemiste kans dat de gemeente Amsterdam het verzoek voor sponsoring van Represent Jezelf afwees. ‘Als gemeenten zelf een campagne in straattaal aansturen, komt dat onecht en geforceerd over. Maar ze kunnen wel samenwerken met initiatieven als Represent Jezelf, die aansluiten bij de grootstedelijke jongerencultuur en de straattaal waarin ze zich uitdrukken. De wereld waarmee veel jongeren zich identificeren.’ Eindredacteur Djaoen van FunX is het met haar eens. ‘Je kunt deze jongeren, die het minst participeren en waar de politiek zich dus het meest zorgen over zou moeten maken, het best op hun eigen speelveld en in hun eigen taal benaderen. Het doel moet zijn dat die jongeren gaan denken: hé, dit is misschien toch wel iets voor mij. En als ze dan meedoen, dan heb je na verloop van tijd geen specifiek op hen gerichte campagnes meer nodig. Maar om dat punt te bereiken, heb je soms een opstapje nodig.’

Dat de gemeente Amsterdam tobt met het thema opkomstbevordering was Kaulingfreks al langer duidelijk. In november 2020 vroegen ambtenaren haar te onderzoeken waarom zoveel jongeren niet stemmen. En of ze daar met een korte campagne iets aan zouden kunnen veranderen. Kaulingfreks pleitte voor een brede, langdurige, maar ook specifieke benadering. ‘Politiek gaat niet alleen over de vraag of jonge burgers wel of niet gaan stemmen, maar over veel meer. Je moet allereerst onderzoeken hoe ze zich tot bepaalde maatschappelijke vraagstukken verhouden. En wat zij in hun alledaagse leven vinden, zeggen en doen om daar uitdrukking aan te geven. De formele en informele politiek.’

De kernvraag is wat jongeren er überhaupt van weerhoudt om actief met politiek bezig te zijn. ‘Heeft het te maken met een gebrek aan vertrouwen in de politiek, in zichzelf?’ Het verraste Kaulingfreks dat met name dat laatste in haar onderzoek sterk naar voren kwam. ‘Dat ze de politiek niet vertrouwden, dat wist ik wel. Dat hoor je overal.’ Maar dat het ook schort aan een gebrek aan politiek zelfvertrouwen was nieuw voor haar. ‘Ze weten dat stemmen een democratisch recht is en ze vinden ook dat ze er eigenlijk gebruik van moeten maken. Maar tegelijkertijd voelen ze onvermogen om te bepalen wat ze zelf van de politiek vinden.’ Volgens Kaulingfreks heeft het verlagen van de stemgerechtigde leeftijd van achttien naar zestien jaar, zoals de Raad voor het Openbaar Bestuur bepleitte, alleen zin als daarbij sterk wordt ingezet op politieke bewustwording van jongeren én als politici garanderen dat de stem van jongeren écht meetelt. ‘Allereerst moet de politiek zelf veranderen.’

Terwijl de campagnes voor de gemeenteraadsverkiezingen op stoom komen, zet Represent Jezelf dagelijks nieuwe neutrale filmpjes op Instagram. Straatinterviews met Amsterdamse, Rotterdamse, Utrechtse en Haagse jongeren. Laagdrempelige sliders met facts en figures over lokale politiek. Korte, snelle, humoristische video’s waarin jongeren met hun neus op de harde feiten worden gedrukt. Jullie participeren niet. Laat anderen niet over jouw lot beslissen. Doe mee! Ga stemmen! Take control over jouw omgeving en de beslissingen die daarover worden genomen. Representeer jouw stad, jouw gemeenschap, jezelf. Het effect van dit alles zal op 16 maart blijken.

Kaulingfreks van Inholland zoekt de oorzaak van de groeiende kloof tussen de politiek en de jongste stemmers ook in het feit dat ze in hun jeugd niet oefenen met zo’n wezenlijk thema als politieke meningsvorming, noch in de lessen op school, noch in gesprekken thuis en met vrienden. Ze vertelt dat ze het belang daarvan recent in een workshop met ambtenaren van de gemeente Amsterdam toelichtte met een alarmerend voorbeeld: veel scholen in Amsterdam hebben geen actieve leerlingenraad. ‘Zo leer je op jonge leeftijd niet dat je mee mag beslissen over dingen die een directe invloed hebben op jouw leefwereld en dat je daar gezamenlijk over nadenkt. Pas dan ervaar je in de praktijk hoe representatie werkt. Hoe je met personen in een institutionele setting onderhandelt over jouw belangen.’

Zelfs jongeren die meer theoretisch zijn opgeleid (havo of vwo) gaven in het onderzoek van Inholland aan dat ze weinig politiek zelfvertrouwen hadden. ‘Deze groep heeft wel meer vertrouwen in het systeem en ze zijn ook eerder geneigd te gaan stemmen, maar ook zij worstelen om precies dezelfde redenen met dat politieke zelfvertrouwen. Ook zij vonden dat ze daar te weinig mee geoefend hadden’, aldus Kaulingfreks. Volgens haar zijn jongeren in het algemeen niet bijster geïnteresseerd in de verkiezingsprogramma’s. ‘Het is moeilijk taalgebruik. Het zijn enorme lappen tekst. Ze haken al snel af. Jongeren zijn thematisch betrokken. Ze vinden wat van een onderwerp, bijvoorbeeld de wooncrisis of het milieu. Ze voelen zich niet aangesproken door een politicus of een partij, ze pluizen de verschillende standpunten van partijen over die onderwerpen niet uit. Wie dat wel doet, raakt het overzicht kwijt en denkt: ik weet het niet hoor, het is allemaal zo veel. Hoe weet ik nou dat ik de juiste keuze maak? Laat maar zitten.’

Nana Asare van Represent Jezelf merkt in zijn omgeving dat de populariteit van partijen als Forum voor Democratie en bijvoorbeeld de afgescheiden parlementariër Wybren van Haga, die erin slagen om jongeren te bereiken, schuilt in de manier waarop zij communiceren. ‘Van Haga zegt bijvoorbeeld hele concrete dingen over corona. Hij praat op sociale media over eigen cijfers en eigen feiten, en weerspreekt zaken die de regering doet.’ Zelfs onder biculturele jongeren met een Afrikaanse afkomst groeit de sympathie voor dit type politici en partijen, maakt Asare, die een Ghanees-Nederlandse achtergrond heeft, op uit de reacties op Facebook-groepen binnen deze doelgroep. ‘De concrete manier waarop deze politici over problemen praten die ook jongeren aangaan, heeft helaas direct effect op hen.’