Volgend jaar maart kunnen we stemmen. Als het aan Mark Rutte ligt is hij op zijn 65ste nog premier, zei hij eerder deze maand tegen Jinek. De premier die niet van vergezichten houdt, keek nu toch eens ver vooruit. Ik hoop dat hij met die wens geheel alleen staat, maar dat gaat in het stemhokje duidelijk worden. Voor wie twijfelt: de vruchten van tien jaar Rutte waren de afgelopen week twee keer in het nieuws.
De commissie-Borstlap luidde de alarmklok. Door het grote aantal zzp’ers is nu zo’n groot deel van de Nederlanders onverzekerd dat het een maatschappelijk probleem geworden is. Het is arbeidsmarktflexibilisering in optima forma. Al decennia lang is de mantra van liberale politici als Rutte, en helaas ook van de EU: arbeidsmarkten in Europa zijn te star. Met te veel vastigheid en te hoge minimumlonen gaan we de wereldwijde concurrentieslag verliezen. Kijk maar, Amerika groeit sneller dan Europa. Ik hoor het al sinds de jaren negentig.
Op dat verhaal viel altijd al veel af te dingen. De lage Europese groei wordt eerder door het Stabiliteits- en Groeipact van de EU veroorzaakt. De VVD kon zich geen betere partner wensen, want die afspraken uit 1997 leggen ons (nog steeds) fiscale discipline en lage loongroei op. Allebei fantastisch gelukt. Logisch dat de economische groei achterbleef bij die van de Verenigde Staten, waar ze zo’n pact nooit hadden.
De arbeidsmarkt is intussen superflexibel, want in weinig EU-landen is het pact zo omarmd als in Nederland. Ruim 1,2 miljoen Nederlanders zijn zzp’er en veel werknemers werken in tijdelijke banen en nul-uren-contracten. Toch is de groei in Europa nog steeds lager dan in de VS.
Over de gevolgen van het beleid rapporteerde de SER afgelopen week dat huishoudens tekortschietende financiële reserves hebben ‘door lage vrij besteedbare inkomens en hoge vaste lasten’. In 2017 rapporteerde het Nibud ook al dat 2,5 miljoen huishoudens te weinig geld achter de hand hebben voor alledaagse calamiteiten. Dat gaat dus om bijna een derde van de 7,9 miljoen Nederlandse huishoudens.
De SER gaf haar rapport de titel ‘Volatiliteit van de Nederlandse economie nader bezien’. Nederland heeft inderdaad een jojo-economie: eerst de boom van de jaren 2000, toen uitzonderlijk lange stagnatie na de crisis tot aan 2014, toen weer de hoogste bbp-groei van Europa. Maar groei voor wie? ‘Huishoudens hebben de afgelopen twintig jaar niet of nauwelijks van de welvaartsgroei geprofiteerd’, aldus het SER-rapport.
Lees die zin nog eens. Twintig jaar stilstand voor het gemiddelde huishouden. Dat is ongeveer de looptijd van het Stabiliteits- en Groeipact. De lonen stagneerden, de baanzekerheid verdween voor veel Nederlanders, de publieke sector werd afgeknepen. Maar zie: de overheidstekorten verdwenen. Bezuinigingen in crisistijd treffen de beschikbare inkomens van Nederlandse huishoudens, en ‘fiscale discipline’ in voorspoedjaren ook. Voor bedrijven en beleggers waren het juist gouden jaren. Met dit beleid konden ze niet verliezen. Heads I win, tails you lose, heet dat in goed Engels.
Die mooie bbp-groeicijfers bestonden dus vooral uit bedrijfswinsten en niet uit lonen. Het verdwijnen van overheidstekorten vertaalde zich in toenemende tekorten aan geld en mensen in de publieke sector. Financieel door het leven wiebelen, vaak onverzekerd en zonder te kunnen sparen, is het nieuwe normaal voor een derde van de huishoudens. Het is de sobere boodschap van Nibud, Borstlap en SER.
Hoe verder? De commissie-Borstlap stelt een nieuwe verzekering voor die ook zzp’ers omvat (goed idee) en wil ook werknemers met vaste contracten zekerheden laten inleveren. Dat is wel kras. Twintig jaar hebben diezelfde werknemers, door hun stagnerende lonen, de winsten van bedrijven opgestuwd. Kijk daar eens naar voor de financiering van een nieuw stelsel. Doe iets aan de scheve verhouding tussen de forse loonbelasting en de veel lagere winstbelasting, en de extreem lage belasting op kapitaal. Denk aan een taks op vastgoedtransacties, waarmee als bijvangst speculatie door beleggers wordt ontmoedigd. Uit de inkomsten van dit soort hervormingen kan al een deel van een zzp’er-vriendelijke verzekering worden bekostigd.
Welke kant het opgaat, wordt in maart 2021 beslist. Dit kabinet gaat zelf geen stappen zetten naar aanleiding van de twee rapporten. Ik lees die dus als een stemadvies. Ik gun Rutte een mooie loopbaan buiten de politiek, en ik gun Nederlandse huishoudens een inhaalslag.
