Winst en verlies waren ineens zichtbaar. Waar nog niet zo lang geleden PvdA-partijleider Diederik Samsom zijn stoel had in de Tweede Kamer, vooraan en goed in het zicht van de camera’s in de plenaire vergaderzaal, zat donderdag voor het eerst rivaal op links, partijleider Jesse Klaver van GroenLinks. De opvolger van Samsom, Lodewijk Asscher, moest genoegen nemen met een plaats op de derde rij, twee stoelen achter die andere rivaal op links, SP-leider Emile Roemer. De verkiezingsuitslag beter én pijnlijker in beeld brengen, kan haast niet.
Achter mij op de publieke tribune zaten tijdens de beëdiging van de nieuwe Tweede Kamer twee kleine jongetjes. Hun moeder werd beëdigd, voor GroenLinks. Bijzonder voor ze. Maar wat zij zelf vooral bijzonder vonden was dat ze premier Mark Rutte in levenden lijve zagen. En vice-premier Asscher. Mogen er op andere dagen vanaf de tribune geen foto’s worden gemaakt, nu werd er niet ingegrepen door de Kamerbodes. Foto’s voor thuis, voor in het familiealbum.
Bij de fractie van GroenLinks ging het feestje na de beëdiging op de eigen burelen nog even verder. Er was champagne voor de veertien mensen tellende fractie, de medewerkers en de familieleden. Met uiteraard een glaasje fris voor die twee jongetjes. Partijvoorzitter Marjolein Meijer drukte de nieuwkomers op het hart te genieten, de achterban niet te vergeten, hard te werken en aan hun idealen te blijven denken. We zitten in het oog van de storm, zei ze.
Die donderdag, voorafgaand aan de beëdiging, had partijleider Jesse Klaver aan tafel gezeten met VVD-leider Mark Rutte, CDA-collega Sybrand Buma en D66-voorman Alexander Pechtold. Om met de verkenner Edith Schippers van VVD-huize te praten over hoe verder te gaan in de kabinetsformatie. Dat was geen inhoudelijk gesprek over thema’s en komma’s en punten, maar had heel kort kunnen zijn, ware dat niet vreemd geweest waardoor er tijd werd volgemaakt met social talk. Want er lag maar één vraag op tafel: is er voldoende vertrouwen in elkaar om verder te praten?
Let wel: dat is iets anders dan de vraag of je er vooraf vertrouwen in hebt dat deze vier partijen er wel uit komen. VVD en GroenLinks hebben verschillende politieke idealen, wonden daar voor de verkiezingen ook geen doekjes om en spraken toen ook uit de ander niet als de meest voor de hand liggende coalitiepartner te zien. Maar daar ging het gisteren niet om. Gisteren ging het om vertrouwen in elkaar. Zeg daar maar eens nee tegen. Zeker na een campagne waar wantrouwen tegenover verbinden stond. Waarbij deze vier voor het laatste stonden, ook al was de toon op z'n zachtst gezegd onderling nogal verschillend.
Dinsdag praat de Tweede Kamer naar aanleiding van een verslag van verkenner Schippers over hoe verder in de kabinetsformatie. Het gesprek donderdag was een voorbode van de uitkomst van dat debat: deze vier partijen, de VVD als grootste partij en CDA, D66 en GroenLinks als winnaars van veel extra Kamerzetels, gaan kijken of ze samen kunnen regeren. De PVV, die ook extra zetels won, was voor de verkiezingen al door deze vier partijen uitgesloten.
De kabinetsformatie van 2012 hangt als een doem boven de huidige. Toen zou het allemaal te overhaast zijn gegaan. Gisteren maakte het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) met de nieuwste cijfers over de staatsfinanciën een van de grootste oorzaken voor die haast duidelijk. Destijds kampte de staatsschatkist met een grote schuld, gisteren werd bekendgemaakt dat de overheid vorig jaar voor het eerst sinds 2008 geld overhield. Bijna drie miljard euro.
Voor de PvdA moet dat een bitterzoet resultaat zijn. Zij hebben de verantwoordelijkheid genomen voor het meewerken aan dat terugdringen van de staatsschuld, kregen daar van de kiezers echter geen waardering voor, waardoor andere partijen nu met die beter gevulde schatkist kunnen gaan pronken. GroenLinks-partijvoorzitter Meijer had het over een storm waar GroenLinks middenin zit. De partij haalde het hoogste zetelaantal ooit. De tien extra Kamerleden passen niet in de kamers die GroenLinks tot voor kort waren toebedeeld en moeten zich tot na het mei-reces behelpen met die krappe ruimte. Nu de partij zo is gegroeid en ze bovendien de grootste op links is geworden, is voorrang geven aan coalitie-onderhandelingen zonder dat GroenLinks aan tafel zit niet logisch. Want wanneer gaat de partij dan wél ooit onderhandelen?
Doordat niet bij voorbaat nee wordt gezegd, duiken er echter overal langs de zijlijn mensen op met adviezen. Niet doen, je gaat je idealen verloochenen! Kijk wat er met de PvdA gebeurde! Vanuit de oppositie kun je betere resultaten bereiken! Klaver kan zijn borst nat maken als er een partijcongres komt waar hij een eventueel in zijn ogen verdedigbaar onderhandelingsresultaat aanvaard moet zien te krijgen.
Gisteren kreeg Klaver van het CBS een klein cadeautje, eentje dat hij kan inzetten tijdens de onderhandelingen. De staat mag er dan steeds warmer bij komen te zitten, de koopkracht van de inwoners van die staat stijgt maar nauwelijks. Dat komt vooral doordat de prijzen omhoog gaan. GroenLinks wil dat het verschil tussen arm en rijk kleiner wordt. Een kleinere koopkrachtstijging is voor lage inkomens erger dan voor hoge. Voeg daarbij dat afgelopen week bekend werd dat armoede onder kinderen de afgelopen jaren niet is gedaald en ook het CDA zal daar iets aan moeten willen doen, wil het zijn gezicht als gezinspartij hoog houden. Andere speerpunten voor GroenLinks zijn duurzaamheid en klimaat, en een gastvrijer toelaten van vluchtelingen.
Waarom alle ogen op GroenLinks gericht zijn? Dat zij voor het gevoel van de partijleider in het oog van de storm zit, is omdat zonder de andere drie partijen – VVD, CDA en D66 – coalitievorming welhaast onmogelijk is. GroenLinks heeft echter wel concurrentie. Vooral van de ChristenUnie. Die partij staat dan ook in de coulissen rustig te wachten. VVD en CDA zitten op alle drie de GroenLinks-speerpunten op een andere lijn en neigen meer naar de ChristenUnie. D66 wil Klaver er juist wel bij hebben.
De winst van tien zetels heeft GroenLinks onder meer te danken aan de druk bezochte meet-ups, waar leden maar ook niet-leden welkom waren, om deel uit te maken van een beweging. Die aanpak bleek een schot in de roos. Onder de bezoekende niet-leden zou een heel ander idee leven over meeregeren dan onder niet-leden. Doen in plaats van dat berekende niet doen van oudere leden.
Dan is een grap, met een weliswaar serieuze ondertoon, snel gemaakt. Mocht Klaver eruit komen met zijn collega’s Rutte, Buma en Pechtold, dan moet hij eerst een meet-up organiseren voordat hij het resultaat voorlegt aan de leden van GroenLinks. Als bij die meet-up een grote menigte staat te juichen, durf dan als partijleden nog maar eens nee te zeggen. Dan begin je toch op de PvdA te lijken.