‘In-en-in-fatsoenlijk’ is de typering voor de Surinaamse migranten die ik lang geleden leerde kennen. Plechtstatig van taal, respectvol jegens meerderen en ouderen, en meestal gelovig. Zoals onze overbuurvrouw, die ter kerke ging in de meest zondagse aller jurken en die haar zoon toeriep toen die de autoradio hard zette: ‘Vertoon niet zulk negerachtig gedrag.’ Zij brachten onze dubbele moraal aan het licht want hun waarden en uiterlijkheden vonden wij ‘burgerlijk’ - maar hen hoonden we niet, de Hollandse drogist om de hoek wel. Dat we met het badwater ook kinderen weggooiden, is zeker: een beetje meer ‘fatsoen’ zou velen vandaag niet misstaan. Wat niet wegneemt dat een aantal van de geportretteerden opvattingen over gezag en opvoeding ventileert die doen beseffen dat de geest van de jaren zestig ook bevrijding meebracht. De sympathie die ze desondanks wekken, komt voort uit de tragiek die oude mensen vaak aankleeft in een snel veranderende wereld, maar ook doordat hun fatsoen een innerlijke kant heeft die in Suriname uitzonderlijk lijkt te worden.
Liew Pauw Sam is onder hen een buitenbeen. Geen burgerman maar een linkse utopist die naar eigen zeggen realist werd; en die, als gewezen arts en huidig directeur van een goudmijn, zijn fatsoen behoudt en uitdraagt. Zoals onder meer blijkt uit de liefdevolle wijze waarop hij spreekt over ‘zijn’ keihard werkende en vrolijke arbeiders. In tijden van chaos is de Suriname-variant van NPS’ fraaie reeks Levensverhalen, maar dan met een politieke meerwaarde.
De moeite waard was ook het eerste van VPRO’s Suriname-tweeluik, Prade woont niet meer hier, gemaakt door Esther, de dochter van het gewezen hoofd van de Rekenkamer. Het past in de lange reeks portretten van eigen familie door vrouwelijke regisseurs die de televisie de laatste tijd toont. Bijzonder wordt Prade door de ‘geschiedenis’: het toont het vertrek van een van de laatste ruggewervels van ‘het goede Suriname’. Gaat Hans Prade weg vanwege leeftijd en familieomstandigheden (zijn versie) of vanwege de chicanes van een frauderende regering (die van Esther)? Wie Prades woedende tirade tegen Wijdenbosch na aankomst op Schiphol hoorde, kan zeggen dat de documentaire mislukt is, want tot op Zanderij heet verlangen naar kleindochter Abigael de ware oorzaak van vertrek. Die heeft dan slecht gekeken. Prades houding tekent immers het probleem dat Suriname heet? Hilarisch is de afscheidsreceptie waarop zijn NDP-opvolger, barstend van de zenuwen, hem een hand brengt om er dan als een haas vandoor te gaan. Het gezelschap ligt net als de kijker in een deuk.
Wat een verdomd schrale troost is; Liew Pauw Sams oprecht idealistische terminologie is immers in handen gevallen van Bouterse. En daarmee geperverteerd. Dat Bouta geloofd wordt, bewijst Prades oude werkster die die paar decemberdoden niet vindt opwegen tegen ‘een brandend Paramaribo’.

  • Reiziger in muziek. Van Gesualdo tot Surinaamse winti-kawina; van draailier tot Ondes Martenot. Met als basso continuo: liefde. Voor muziek. Zondag 11.00 uur, VPRO, Nederland 3.
  • Simek ontmoet! Ongehinderd door kennis van hun werk gaat Martin Simek bekende tijdgenoten letterlijk en figuurlijk te lijf. Soms gˆnant, soms prachtig. RVU, zaterdag 17.30 uur, Nederland 3.