Swift-baas Yawar Shah

Op het eerste gezicht is het zo’n industrieterrein waar elke gemeente in Nederland er een van heeft. Hoog boven fantasieloze loodsen draaien de windmolens waarmee de bierbrouwerij van Heineken zichzelf van duurzame stroom voorziet. Er is een lokale verhuurder van hoogwerkers. De transporteur waar de vrachtwagens in en uit rijden. En dan ineens: metershoge hekken, een zwaarbewaakte sluis waar bezoekers zich moeten melden, tientallen camera’s.

Het is moeilijk voor te stellen, maar hier aan de Energieweg in Zoeterwoude ligt een van de slagaders van de wereldeconomie. De bakstenen hal huisvest het datacentrum – wereldwijd zijn er in totaal drie – van de Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication, kortweg Swift. Die relatief onbekende organisatie zorgt ervoor dat we, ongeacht grenzen, makkelijk en snel kunnen betalen.

Als Swift behoort tot het cruciale leidingwerk onder globalisering en financialisering, dan is Yawar Shah de immer discrete loodgieter. De in 1959 geboren Pakistaan vertrok op zijn achttiende naar de Verenigde Staten. Het oorspronkelijke plan was om, na een economiestudie aan Harvard, zo snel mogelijk terug te keren naar zijn geboorteland. In plaats daarvan maakte hij vanaf de jaren tachtig carrière op Wall Street. Na twee decennia bij de roemruchte zakenbank JP Morgan stapte hij aan de vooravond van de kredietcrisis, in 2007, over naar een andere bancaire grootmacht, Citigroup. Als ‘managing director’ bekommert hij zich om de grote, institutionele klanten – denk aan pensioenfondsen of rijke universiteiten. Maar de belangrijkste functie die Shah bekleedt, al zestien jaar lang, is die van bestuursvoorzitter van Swift.

Een select gezelschap banken richtte het samenwerkingsverband bijna een halve eeuw geleden op in België. Inmiddels hebben zich elfduizend organisaties uit meer dan tweehonderd landen aangesloten. Zelf houdt Swift vol ‘puur een berichtendienst’ te zijn. De afwikkeling van een financiële transactie blijft de verantwoordelijkheid van de betrokken instellingen. Dat lijkt iets te bescheiden. Zonder Swift zouden banken voor elke grensoverstijgende betaling apart met elkaar moeten communiceren over of en wanneer het geld is verstuurd en ontvangen. Daarmee is Swift onmisbaar voor de decennialange, razendsnelle groei van de wereldhandel.

Tot afgelopen maart. In reactie op Vladimir Poetins invasie in Oekraïne gebeurde er iets wat lange tijd als ondenkbaar gold. Swift ontzegde meer dan een dozijn Russische en Belarussische banken de toegang tot het netwerk. In de media werd deze financiële boycot de ‘nucleaire economische optie’ genoemd. Rusland was tot voor kort dan ook goed voor ruim één procent van de 42 miljoen dagelijkse transacties.

Zelf wil Yawar Shah niet reageren op vragen hierover van De Groene Amsterdammer. Maar in het verleden hamerde hij juist op de politieke neutraliteit van Swift. Niet voor niets zitten in Shah’s bestuur – naast een Nederlander, van ing – ook een Rus en een Chinees. Toen in 2014 de roep aanzwelde om Rusland te straffen voor de inname van de Krim, kwam de organisatie met een voor haar doen zeldzaam openhartige verklaring. ‘Swift betreurt de druk, en de speculaties in de media, die het systeemrelevante karakter ondermijnt van de diensten die Swift aanbiedt voor haar klanten over de hele wereld.’ En, ferm: ‘Swift zal niet reageren op individuele pleidooien en druk om financiële instituties van haar netwerk af te sluiten.’

Deze keer moet Swift wel: gevestigd in de Europese Unie heeft de organisatie te gehoorzamen aan de hier geldende regels. Erg van harte lijkt het niet te gaan. Daar heeft Shah ook strategische redenen voor. ‘We doen dit zoals bekend al een hele tijd. Maar ik zeg u: we zijn pas net begonnen’, stelde hij in 2021 strijdvaardig in een speech. Ondanks een indrukwekkende jaargroei van elf procent ligt de concurrentie echter op de loer. Rusland en China beschouwen Swift al langer als een instrument van de westerse buitenlandpolitiek. Zij hebben de afgelopen jaren hard gebouwd aan hun eigen alternatieve systemen. Het is het zoveelste voorbeeld van de globalisering die omslaat in regionalisering.

Voor de Pakistaanse Amerikaan die carrière kon maken door, net als al die goederen, diensten en kapitaalstromen, de grens over te gaan, wordt het even wennen. Volgens een ouder artikel pronkte Shah in zijn kantoor bij een vorige werkgever met een ‘authentiek harnas en zwaard’. Iets van die krijgshaftigheid kan hem in de toekomst nog van pas komen. De ouderwetse machtspolitiek is terug van weggeweest. Het geloof in vrijhandel als brenger van vrede en voorspoed heeft afgedaan.