Arjan Kers, de baas van reisbedrijf Tui, stelde zaterdag voor om het leger op Schiphol in te zetten om de tekorten in securitypersoneel te lenigen. Prima om Oekraïne bij te staan en in defensie te investeren, maar wat dacht je van dit gezin dat vanavond op Kos moet zijn? De man maakte geen grapje; hij was laaiend. Defensie heeft tekorten, maar Schiphol heeft grotere tekorten. Wat het zwaarst is, moet het zwaarst wegen. De situatie is immers nijpend.
Het is de perfecte illustratie van waar neoliberalisme in de kern om gaat, namelijk de staat ten dienste van het grote bedrijfsleven. De reflex verklaart ook veel over die andere nijpende situatie. In dezelfde week zeiden zestien Nederlandse klimaatwetenschappers voor de camera wat al een tijdje duidelijk is: de Parijse akkoorden gaan niet gehaald worden. De opwarming tot anderhalve graad beperken kunnen we vergeten, twee graden is onrealistisch, drie graden waarschijnlijk. Men leze het laatste IPCC-rapport om een indruk te krijgen van de gevolgen. De Nederlanders zijn geen uitzondering: zestig procent van de IPPC-wetenschappers deelt hun mening.
Op Schiphol zien we waarom dit gebeurt: tekorten leiden tot een naarstige zoektocht naar oplossingen, desnoods de inzet van defensie, die tot meer aanbod leiden. Groningen Airport bij mij om de hoek staat klaar om twintig vluchten per week uit te gaan voeren. Klimaatwaarschuwingen verdwijnen in een la, tekorten zetten aan tot actie.
Nieuwe winning van fossiele brandstoffen moet onmiddellijk stoppen, waarschuwden experts van het Internationaal Energie Agentschap vorig jaar, anders halen we de klimaatdoelen niet. Het tegendeel gebeurt, want er zijn tekorten. Ook de fossiele-energiemarkt schaalt op. Amerika boort in de National Petroleum Reserve in Alaska, het Verenigd Koninkrijk in de Noordzee, wie weet Nederland straks weer in Groningen. Equinor gaat negen nieuwe bronnen in de Noorse Zee aan de bestaande zestien toevoegen. Energean gaat voor een miljard vaten aan nieuwe oliereserves voor de kust van Israël oppompen, Exxon neemt drie nieuwe velden bij Guyana in gebruik. De hele wereld wil olie? Dan komt er olie.
Daarmee zijn we terug bij af. In 2021 waren de olie- en gasontdekkingen op het laagste niveau sinds 1946, nadat de prijzen in 2020 gecrasht waren. Het was het staartje van de acute coronacrisis, toen we nog dachten dat het dan misschien toch allemaal anders kon worden.
Veel olie- en gasbedrijven hadden zich in de voorgaande jaren diep in de schulden gestoken om met geldverslindende technieken schalie-olie en -gas te winnen door fracking. Bij zulke lage prijzen was dat een onhoudbaar bedrijfsmodel geworden. De verwachting was dat er een shake out ging komen; alleen de reuzen met de diepste zakken zouden overeind blijven. De afbouw van de fossiele-energie-industrie leek een natuurlijk marktproces te gaan worden. Het loopt nu anders.
Om het tij te keren zijn er twee soorten maatregelen: fossiele brandstof en uitstoot heel duur maken (CO2 beprijzen), of directe beperkingen. De eerste methode van prijswerking is favoriet onder economen. Maar je kunt er niet op vertrouwen. Ruwe olie is nu twee keer zo duur als het gemiddelde in de vijf jaar tot aan de coronacrisis, en was ook voor de oorlog in Oekraïne al op recordniveau. Maar we zijn er meer, niet minder van gaan verbruiken. Het probleem van prijsprikkels is dat ze misschien de goede kant op werken, maar hoe ver weet je niet. Een licht afnemend aandeel fossiel in sterk groeiend energieverbruik is nog steeds de verkeerde uitkomst.
Daarom is ook investeren in groene energie nodig, maar niet genoeg. Het maakt voor de opwarming niet uit hoeveel meer groene energie we produceren. Wat telt is dat we minder gaan uitstoten. Directe beperking van winning en gebruik van fossiele energie lijkt de enige optie. De vraag is: wie gaat dat uitvoeren? Hoe gaan we consuminderen?
Wat voor olie geldt, gaat ook voor Schiphol op. Er is maar één manier om de ongezonde groei van Schiphol een halt toe te roepen. Vertrouw niet op prijswerking. Duurdere tickets alleen gaan het niet doen, dat leidt maar tot aanzuigende werking tot in Groningen. Directe beperkingen zijn de enige optie. Wie gaat dat uitvoeren? Want wat het zwaarst is, moet het zwaarst wegen.