Zes nieuwe speelfilms voor en door de televisie gemaakt: Telefilm. Er zit dit jaar een lint omheen met in grote letters ‘romkom’, oftewel romantische komedie. Een genre dat meer vrouwen dan mannen trekt en meer jong dan oud. Nu de recensent pas recht van spreken lijkt te hebben als zij/hij beschikt over de juiste ‘identiteit’ ben ik de allerlaatste die iets over deze jaargang mag beweren. Maar ja, dan zou ik dus alleen over Amour van Haneke of The Farewell Party (Tal Granit, Sharon Maymon, Israël 2014) mogen schrijven – respectievelijk tragedie en komedie over het levenseinde (en van topniveau). Probleem is ook dat het genre romkom, overwegend licht en luchtig, met mate genoten dient. Zoetigheid is lekker op z’n tijd, maar zes weken achtereen dit genre, oftewel zes Valentijnfilms op rij? Ik zou het niet gauw bedenken. En waar het maken van een goede bonbon niet moeilijker is dan dat van een hartige maaltijd is comedy als genre gewoon de lastigste dramasoort: leuk doen is iets heel anders dan leuk zijn. Gelukkig zijn er, op weg naar het happy end van deze reeks films, volop beren op de weg (zonder hen geen drama); en gelukkig zit er in een paar naast suiker ook peper, oftewel wat weerbarstigheid. Maar het zestal overziend word ik toch niet vrolijk van de optelsom. Terwijl er ook ‘namen’ bij betrokken zijn.
Neem alleen de eerste en de laatste film, van respectievelijk Erik de Bruyn en Theo Maassen. Nou ja, Maassen maakt met Billy pas zijn regiedebuut. Maar De Bruyn heeft een gedegen film- en tv-oeuvre op zijn naam met fraaie uitschieters. De gewaardeerde VPRO-gids gaf aan Het hart van Hadiah Tromp (AVROTROS, scenario van De Bruyn zelf en van Edward Stelder), deze week al uitgezonden, drie sterren. Dus kijkt u vooral. Ik knipperde verbaasd, want vond het onder de maat, en vroeg me ernstig af voor welke leeftijdsgroep dit verhaal over een aspirant-marinemeisje Tromp (ze had ook De Ruyter kunnen heten) eigenlijk bedoeld is. Het zou best kunnen dat kinderen om de grappen en het verhaaltje moeten lachen, al lijken de toespelingen op seks niet voor hen bedoeld, maar mij lukte het gewoon niet. Nadrukkelijk van typetjes en karakters, en dat dan weer extreem nadrukkelijk geacteerd. Vooral door spring-in-’t-veld, wildebras, spontaantje, ruwe-bolster-blanke-pit, flapuit Hadiah zelf. Zo een meisje redt het nooit op een oorlogsschip dat vaart op ijzeren discipline – dacht u? Nou, ze blijkt de dapperste marinier van allemaal, en dat door de regels te breken. Een ouderwets kinderboek, ik zei het al. Wie houdt van dans, zang en ska-muziek (wijlen haar moeder kwam van Jamaica), komt misschien wel aan wat trekken.
Billy (NTR) is als enige Telefilm dit jaar al eerst in de bioscoop uitgebracht. Dat moet met de naamsbekendheid van Maassen van doen hebben, want kwalitatief stelt het teleurstellend weinig voor. De vriendelijke buikspreker Gerard wiens pop Billy hondsbrutaal beledigingen uit tegen het publiek en tegen iedereen in Gerards omgeving, onder wie diens leuke buurvrouw die op verlegen Gerard valt – een pop die soms het onderdrukte alter ego van zijn bespeler lijkt, soms zijn eigen rücksichtslose gang lijkt te gaan – dat gegeven blijkt niet sterk genoeg voor een echt geestige, weerbarstige romkomvariant. Misschien duidt Maassen op de spanning tussen ons arme Ich dat klem zit tussen het Über-Ich van geweten en fatsoen en het Es van primaire driften dat hier via een pop naar buiten komt. En Gerards publiek lust wel pap van Botte Billy. Zo ook de femme fatale op wie Gerard hopeloos verliefd wordt maar die niets in zijn zijige aanbidding en liefdesliedjes ziet en wel in de geile taal en erotische praktijken van Billy (wat ook voorkomt). Het leidt tot een complexe vierhoeksverhouding tussen speler, pop, del en lief meisje. Maar het is bedacht, hortend, ongeloofwaardig (ook binnen de conventies van het genre). En wisselend geacteerd en in beeld gebracht. Natuurlijk zitten er een paar geslaagde grappen in. En suikerzoet is het inderdaad niet. Het leukste vond ik nog het verrassende slotbeeld, waarin Gerard en Billy tot elkaar veroordeeld blijven: geen dame te bekennen. Happy end? Opvallend dat Maassen mede koos voor acteurs van ‘Circus Treurdier’ (de tv-kijker misschien bekend van TreurTeeVee). Maar dat absurdistisch universum wordt bij lange niet gehaald.
Ook de EO-bijdrage: Get Lost! overtuigt niet. Fem en Yorik zijn een setje dat niet erg lijkt te matchen. Hij braaf Pietje Precies, zij verstrooid, zoekende. Ze wil hém wel, maar niet trouwen en geen vaste baan. Nee: ‘Zullen we naar India gaan? Schijnt heel gaaf te zijn. Ze hebben daar lijkverbranding en zo en dat schijnt superbijzonder te zijn.’ Die tekst vast bedoeld om haar naïveteit te tekenen, maar kom op zeg. ‘Ik heb toevallig een baan’, zegt hij, dus gaat ze maar alleen. Ken je die mop van dat meisje dat naar India ging? Ze ging niet. Ze blijft hangen bij de Amstel, in een hostel waar ze zich aan een groepje backpackers voor Zweedse uitgeeft. Terwijl Yorik in de waan wordt gelaten dat ze bij de Ganges zit. Een stadsgids probeert haar te versieren, zoals hij met alle meiden doet. Zij ziet die hunk wel zitten. Zullen ze? De EO laat Fem en Yorik wel ongetrouwd samenwonen en haar naakt in gezelschap de zee in duiken – maar vreemdgaan is voor de club van Veertig dagen zonder seks een stap te ver. Enfin, alles komt dus goed.
Geen van de drie resterende haalt wat mij betreft vier sterren, maar ze hebben wel elk ‘iets’ dat onderscheidt. De titel Lost & Found, over oude geliefden die elkaar na jaren toevallig tegenkomen, lijkt te wijzen op voorspelbaar happy end, maar dat cliché wordt vermeden. Zwaartepunt van de film is een nachtelijke tocht door Berlijn, met eindeloze gesprekken waarin de contouren van hun jongere ‘ik’ en relatie duidelijker worden. Mijn associatie met Richard Linklaters Before-trilogie had ook de VPRO-gids tegen, en dan heb je iets niet slecht gedaan. Dat Hannah Hoekstra een uitmuntend actrice is, wordt ook weer bewezen. Jammer dat het personage dat ze speelt qua leefwijze, ideologie en karakter wel erg veel lijkt op de jonge alternatievige vrouw uit Volgens Robert (Maria Goos). Ook gespeeld door Hannah Hoekstra. Soms gaat het even vliegen in de film van Nicole van Kilsdonk en scenarist Johan Fretz. Maar soms is het onverdraaglijk. De mannelijke hoofdpersoon is schrijver van een razend succesvol autobiografisch debuut, net als Fretz zelf. Maar dat tweede boek wil maar niet lukken. Dus trekt hij naar Berlijn voor inspiratie en vooral verdieping. Want Berlijn, ja dat is de Grote Geschiedenis in al zijn gruwel zelf, nietwaar? Als je daarover schrijft heb je de diepte er al gratis bij. Prompt zie je hem door het Holocaust Monument dwalen. En produceert hij een zin als: ‘De wreedheid van de geschiedenis doet ons beseffen dat het oude heden zich altijd zal blijven herhalen als we elkaar niet de juiste verhalen vertellen.’ De braakneiging bij de kijker is ongetwijfeld Fretz’ bedoeling: dit is een hopeloos karikaturaal zelfingenomen vedergewicht. Maar hoe kun je die gozer dan nog serieus nemen in wat uitdraait op de reconstructie in dialogen van wat hun jonge liefdesgeschiedenis is – geschiedenis die in ons aller leven uniek, maar als dramatisch gegeven behoorlijk banaal is? Hij sjanst met een Berlijns meisje. ‘Ik ben schrijver.’ ‘Nou, geluk ermee.’ ‘Ben jij soms joods?’ Meisje razend over die bespottelijke vraag. Blijkt stomtoevallig dat hij echt schrijver is. In het volgende shot een fikse neukpartij en zij gilt, klaarkomend: ‘Ja, ik ben joods.’ Heremetijd. Hier worden Heilige Huisjes afgebroken en quasi-diepzinnigheid aan de kaak gesteld – maar quasi-diepzinnigheid zit helaas ook onbedoeld in de serieuzere delen van het script.
De slappe lach kreeg ik bij begin van Gelukzoekers (VPRO). Ook hier een meisjesorgasme, zo heftig dat de muren van het huis scheuren! Hoewel? De locatie is provincie Groningen en dan kunnen hoogtepunt en aardbeving natuurlijk toevallig samenvallen. Moeten we de NAM niet bellen, vraagt de zoon des huizes, veroorzaker van het genot. ‘Niks ervan’, zegt moeder, die de scheuren tijdens de film koestert: hoe breder, des te meer zullen ze dokken. (Wij weten wel beter.) Mijn lach kwam niet door die heftige openingsscène, maar door de stapeling van maatschappelijke problemen die scenaristen Alma Popeyus en Hein Schütz al in het exposé neerzetten. Aardbeving; NAM; het vertrek van jonge vrouwen uit achtergebleven platteland (het was afscheidsseks, want het meisje stapt prompt met bagage op de bus) waardoor laagopgeleide jonge mannen met lege handen blijven zitten; de komst van een azc; protesten daartegen; bureaucratie en kilheid van de IND; uitzichtloosheid voor veel vluchtelingen – of je een emmer leeggooit. De terecht veel geprezen scenaristen van overwegend zwaar werk moeten lol gehad hebben in die cumulatie van sores als bouwstenen voor een liefdeskomedie waarin Groningse boerenknecht en Syrisch gymnasiummeisje elkaar vinden. En zomaar iedereen meekrijgen in hun keus. Een meesterwerk is het bepaald niet, maar lollig wel.
Resteert mijn favoriet: Gewoon vrienden (BNNVARA). Niet omdat het hier om een jongens-lovestory gaat, hoe aardig dat ook is. Niet omdat het ook al een multiculti-verhaal is, en dat niet eens helemaal clichématig. Maar, ik durf het haast niet te zeggen, om een geweldige rol van een geweldige actrice: Jenny Arean. Zij is uit hartje Mokum ooit naar Almere geëmigreerd, waar haar nageslacht nu dus ook woonachtig is. Haar dochter, weduwe, heeft het hoog in de bol in de sjiek-ordinaire variant van de cosmetische ingrepen op naaldhakken; haar oogappel-kleinzoon treurt om zijn dode vader en haat moeder omdat die vader ook nog eens doodzwijgt (want de man is vreemdgegaan). Het licht komt in zijn leven dankzij een volslagen ingeburgerde Syrische jongen wiens medicijnenstudie in Amsterdam stukliep op de ontdekking van homo-nachtleven inclusief drugs daar. Nu meldt die zich weer bij zijn sjieke(!) ouders in hun Almeerse villa en verdient wat als surfleraar. Nou ja, volop onwaarschijnlijkheden op alle niveaus. Plus een happy end in het kwadraat omdat alles tussen iedereen van ellendig tot goed komt. Maar het personage van deze oma, in haar afkeer van poeha en haar genadeloos doorprikken van valse schijn en vooroordelen, verovert het hart. Arean is zo geestig, en krijgt daarvoor ook zoveel materiaal aangereikt door scenarist Henk Burger, dat zij alleen al het kijken waard maakt.
Alle omroepen hebben er eentje bijgedragen, op MAX na. Maar die heeft al met de serie Het geheime dagboek van Hendrik Groen voor veruit de mooiste liefdes-tragikomedie van dit seizoen gezorgd.
Telefilm 2018. Woensdagen vanaf 14 februari, NPO 3, 20.25 uur.
- Erik de Bruyn, Edward Stelder en Erik de Bruyn (scenario), Het hart van Hadiah Tromp (AVROTROS).
- Nicole van Kilsdonk, Johan Fretz (scenario), Lost & Found (KRO-NCRV), 21-2.
- Hanro Smitsman, Alma Popeyus en Hein Schütz (scenario), Gelukzoekers (VPRO), 28-2.
- Ellen Smit, Henk Burger (scenario), Gewoon vrienden (BNNVARA), 7-3.
- Mirjam de With, Anke Boerstra (scenario), Get Lost! (EO), 14-3.
- Theo Maassen, Sander van Opzeeland en Theo Maassen (scenario), Billy (NTR), 21-3