Een Hermitage-bezoeker vraagt waar Rembrandt hangt. De suppoost (mooie oude dame, ex-ingenieur) doet het liefste dienst bij een (inderdaad prachtig) schilderij van Michael Sweerts, portret van een bankroete jongeman. Ze kijken elkaar melancholiek aan, hebben dezelfde financiële problemen. Soms droomt ze dat het met die zeventiende-eeuwse Hollander (en met haar) toch goed zal komen: een meevaller, een rijk huwelijk. Ach, lacht ze, ik houd van hem als van een zoon die niet wil deugen. Een woest uitziende veteraan uit de oorlog in Azerbeidjan, sjouwer van schilderijen en monumentale klokken, houdt een liefdevol betoog over Rembrandts Verloren zoon. Even vraag ik me af of Hermitage-staf en -publiek de Hollandse zeventiende eeuw het hoogtepunt van alle schilderkunst vinden. Dan kom ik er tot mijn verbazing achter dat deze vijfdelige Hermitagereeks eigen Avro-makelij is.
Zoals ik ooit tijdens een beroerd verblijf in Madrid dagelijks de Hollanders in het Prado bezocht, zo heeft Aliona van der Horst in de Hermitage extra belangstelling voor de Lage Landen. Maar net als Sokoerovs Russian Ark is deze tocht door de Hermitage veel meer dan een kunsthistorisch verhaal: flarden geschiedenis, politiek, economie, sociologie, cultuur en «ziel» aan de hand van portretjes van Hermitage-personeel. De cheffin van de veteraan, tegen de tachtig, die er de wind op communistische wijze onder heeft, raakt diens gerafelde T-shirt aan: «Heb je niemand om dat te verstellen?» «Dat is mode», zegt hij. Ze zou die graag verbieden, maar is te oud en Brezjnev is ook allang weer dood. Een reeks niet zozeer over kunst als wel over wat kunst voor het leven kan betekenen. Aanrader voor de vrijdagavond op 3.
De bekritiseerde VPRO toont desondanks continu zijn klasse. Na het indrukwekkende Tegenlicht-vierluik over amas, inburgering en de informele Bijlmer-economie volgden recent Het slangenspoor van Saskia van Schaik en In afwachting van Thomas Doebele en Maarten Schmidt, die op elkaar aansluiten: illegaal vóór het oppakken en illegaal in de vreemdelingenbajes. Het absolute horrorverhaal van twee Chinezen en hun eindeloze reis naar Nederland als slaven van de smokkelbende; hun bijna continu stromende tranen, zonder de minste pathetiek; de uitzichtloosheid van hun positie hier, maar, nog erger, dáár, vanwege onmogelijk terug te betalen schulden. Maar zelfs zonder schulden: In afwachting maakt duidelijk dat wie terugkeert voor zijn omgeving heeft gefaald. Terug naar Europa is de enige optie. Televisie geeft hier meer inzicht dan welke tekst ook.