In Het is uw land zien we uitgeprocedeerde asielzoekers die net als Peter niet willen blijven waar ze zijn (in locaties van de Dienst Terugkeer en Vertrek), maar al helemaal niet terug willen naar waar ze vandaan komen. Al ligt dat soms anders, afhankelijk van het bedrag dat ze bij vrijwillig vertrek meekrijgen voor een nieuw begin in het land van herkomst. Georgiërs bijvoorbeeld krijgen geen startkapitaaltje meer vanwege het grote aantal dat louter met oog op terugkeergeld asiel vroeg. Het levert een boeiend personage in de film op dat in woordgevechten met de DT de strijd om een groot bedrag verliest, de geboden vijfhonderd euro accepteert en er nog een tientje bij vraagt: geintje.
Bij hem krijg je het gevoel dat terugkeer geen ramp is. Voor de meeste anderen geldt dat niet, ongeacht de juistheid van hun vluchtverhaal en de criteria die ind en/of rechter hanteren – die je als kijker immers nooit op waarde kunt schatten. Ook als de asielzoeker gelogen heeft, kan terugkeer vreselijk zijn. In elk geval zegt honderd procent dat dat zo is, wat dit ambtenarenwerk zwaar maakt. Niet eerder liet deze dienst filmers toe en ook dat maakt Het is uw land bijzonder. Tegenover mensen voor wie uitstel, culminerend in afstel, het enige doel is, zitten mensen die het ‘nee’ van Dienst, wet en rechter moeten effectueren. Dat leidt tot emotionele verwijten tegen beleid én ambtenaar zelf, waarbij de stemming nogal kan omslaan: de ambtenaar die de wind van voren kreeg van een Servisch echtpaar hoort plots ‘u bent onze moeder’ – de enige die nog iets voor hen kan doen als het beroep wordt afgewezen. Die macht heeft ‘moeder’ helemaal niet en het stel moet zelf lachen om die benaming, maar het is allemaal onderdeel van het wanhopige schaakspel dat veel gesprekken lijken. Te benijden zijn de ambtenaren niet, maar dat geldt in veel sterkere mate voor hun cliënten, wat de film zowel belangrijk als heftig maakt.
Belangrijk ook het portret van Peter die niet tussen zwakbegaafden wil zitten, maar tijdens het lange maakproces van de film zelfs naar een nog zwaarder gehandicapte groep verhuist omdat hij met zijn extreme adhd en opvlammende agressie daar minder aanvaringen heeft dan met mondiger lotgenoten. Peter, housefanaat, ooit verslaafd aan van alles, is in instellingen misbruikt, wat, en hij citeert psychiaters, heeft geleid tot ‘onvermogen tot liefde’. Hartverscheurend zijn de beelden waarin het meervoudig gehandicapte kindje Lotte tegen gevaarlijke Peter aan ligt wanneer die, autodidact, piano speelt. Als ze overleden is koestert hij de foto waarop ze staan: wederzijdse echte liefde.
De betekenis van de film overstijgt die van portret. Hoewel de verzorgers niet centraal staan groeit je respect voor wie met de allerzwaksten en -moeilijksten willen werken. Maar er is nog iets. Peter wil graag de ‘gewone’ wereld in. Als dat lijkt te gebeuren (er komt een woonwijk met ‘gewone’ koopwoningen en inrichtingspaviljoens dooreen) worden hij en medebewoners toch ook bang voor de ‘normalen’. Net als ouders van patiënten. Het probleem lost zich vanzelf op doordat nul woningen verkocht worden. Crisis, ja. Maar ook angst van gezonde mensen. Zowel begrijpelijk als triest.
Human, Het is uw land, 2Doc, dinsdag 2 december, NPO 2. Mercedes Stalenhoef, Ik hoor hier niet thuis, Human, 2Doc, woensdag 3 december, NPO 2
Beeld: Het is uw land, regie Kees Vlaanderen, 2Doc/ Ik hoor hier niet thuis, regie Mercedes Stalenhoef, 2Doc- HUMAN