Ik heb het even teruggezocht, omdat ik geen idee meer had wanneer het was geweest. Het bleek in 2002 te zijn. In Den Haag was de Franse schrijver Michel Houellebecq de allereerste literaire gast bij de allereerste BorderKitchen. Daar zat hij dan. De man die de woede van moslims over zich heen had gekregen. Het was een wat miezerig ogend mannetje, met vette haren en een flink glas sterke drank voor zich.
Terugkijken: De Groene-redacteuren in Pakhuis de Zwijger over ‘Boze Boeken’
Wat hij zei, mompelde hij binnensmonds, zoals Fransen dat kunnen. Terugfietsend naar huis riepen een kennis en ik telkens maar weer: Houellebecq? Le becq est dans le fauteuil. Het was onze manier om de avond samen te vatten, om onze verbijstering uit te drukken over de discrepantie tussen de golf aan woede en de man die deze had veroorzaakt. Ik wist toen nog niet dat hij over zichzelf zou zeggen: ‘Wie mij kent, vraag niet om mijn mening.’
Toch was dit de man die moslims kwaad had gemaakt met een mening. In een interview had hij gezegd dat de achterlijkste religie toch wel de islam is.
Toen was dat nog opvallend.
Vijftien jaar later kijken we niet meer op van haatdragende uitlatingen over religies, haat jegens mensen die een godsdienst aanhangen of zich juist afzetten tegen welke religie dan ook. Vijftien jaar later heeft Nederland net verkiezingen achter de rug waar een van de belangrijkste vragen was of de islamofobe PVV van Geert Wilders de grootste partij in het parlement zou worden. Vijftien jaar later komen er verkiezingen aan in Frankrijk waarbij de kans bestaat dat het extreem rechtste Front National van Marine le Pen de grootste wordt. Hier is dat de PVV niet gelukt.
Serie: ‘De Groene’-redacteuren over ‘boeken die ons boos maakten’
Maar de partij die de moskeeën wil sluiten en de koran wil verbieden, is met 20 zetels wel de tweede partij geworden. En zijn tegenpool, Denk met de Turks Nederlandse partijleider Tunahan Kuzu, heeft er drie. Niet veel, maar Denk werd in sommige wijken wel heel groot. Wijken waarin veel Nederlanders wonen met een migratie-achtergrond. De PVV en Denk, twee partijen die de ander als de vijand zien.
Houellebecq deed zijn uitspraak over de islam in 2001, toen hij werd geïnterviewd over zijn destijds net verschenen boek Platforme. Het boek zelf had niet zoveel aandacht getrokken. Er was slechts een recensent geweest die had ingezien wat Houellebecq deed en wat de auteur voorspelde. ‘Houellebecq’, zo schreef hij, ‘zet de islamitische wet en de westerse zeden op een wrede manier tegenover elkaar. Hij doet dat omdat hij er de grote conflicten van vandaag en morgen in ziet.’
Die grote conflicten kwamen er. Platforme was nog maar net uit of door moslims gekaapte vliegtuigen boorden zich in de Twin Towers in New York. Met als gevolg de door president George Bush II uitgeroepen War on terror. We kennen inmiddels IS, die een islamitische staat nastreeft. Die terreuraanslagen pleegt in Europa, en hier soldaten ronselt onder islamitische jongeren.
In Platforme, maar ook in zijn andere boeken, schetst Houellebecq de westerse mens af, ik zou haast willen zeggen, als evenbeeld van zichzelf: uitgezakt, futloos, gefrustreerd, op zoek naar seksuele bevrediging, materialistisch en altijd maar vrijheid willend, een vrijheid die hem uiteindelijk echter slechts leegte zal brengen.
Die westerse mens wordt nu in eigen geland geconfronteerd met moslims, met mensen met een geloof dat strenge regels voorschrijft voor met name vrouwen, hoe die zich moeten kleden, maar ook regels voor alle gelovigen over wat te eten, hoe vaak te bidden. Die twee werelden, de westerse en die van de islam, botsen.
Dat we het ook hier in Nederland tegenwoordig vaak hebben over identiteit heeft met die botsende werelden, met botsende waarden te maken. Ook de Tweede Kamerverkiezingen zouden volgens sommigen vooral over identiteit, over waarden, zijn gegaan. Ook de diplomatieke rel in Rotterdam tussen Nederland en Turkije gaat voor menig Nederlandse Nederlanders daarover: Bij welk land willen de Turken in Nederland eigenlijk horen? Met welke waarden identificeren zij zich?
De woede, over en weer, na die diplomatieke rel, en de woede die bij de verkiezingen op de achtergrond een rol speelde, wordt geduid in Houellebecqs jongste boek, Soumission en in het Nederlands Onderworpen geheten. Een van de hoofdpersonen in dat boek zegt: ‘Mensen vechten om metafysische vragen, zeker niet om procentpunten economische groei, ook niet om de verdeling van jachtterritoria.’ Achter het verbieden van de boerka op de Franse stranden afgelopen zomer, gaat zo’n metafysische vraag schuil. Mag de vrijheid van godsdienst leiden tot het onderdrukken van vrouwen? Voor ons, westerse vrouwen, staat deze bedekkende kleding voor juist dat: onderdrukking.
Toch laat Houellebecq in zijn laatste boek zien hoe groepen mensen die tegenover elkaar lijken te staan, volgens hem eigenlijk maar weinig van elkaar verschillen. Extreem rechts hamert op de eigen identiteit en op waarden. Extreem islamitisch hamert eveneens op de eigen identiteit en op waarden. Om dat te benadrukken laat Houellebecq in Soumission twee politici van autochtone Franse afkomst en beiden lid van een nationalistische partij soepeltjes overstappen naar een islamitische partij. Een partij die vervolgens de verkiezingen wint. En de sharia invoert. President Francois Hollande van Frankrijk voelde zich na het uitkomen van het boek geroepen om tot kalmte te manen. De Fransen moesten zich niet laten provoceren door Houellebecq.
Is de overstap die de auteur schetst overdreven? De stad Den Haag kent in de gemeenteraad een dergelijke overstapper: eerst was deze man – Arnoud van Doorn – lid van de PVV, nu zit hij in de raad voor de Partij van de Eenheid, een islamitische politieke partij. Je zou kunnen zeggen dat, net als bij het uitbraken van woede, ook hier de werkelijkheid Houellebecq heeft ingehaald. En dat door een man die zichzelf omschrijft als een proleet en als een platte auteur zonder stijl.
Houellebecq? Le becq est dans le fauteuil.