Het refrein ken ik, de rest van de tekst niet. Let the sun shine/ Let the sunshine in, schalt het over het Haagse Lange Voorhout. Lekkere meezinger, maar waarom gezongen op deze druilerige woensdagochtend?
Alweer wordt er gedemonstreerd in de buurt van het Binnenhof. Deze keer zijn het de docenten. Ook zij zijn kwaad op het kabinet. Net als eerder de boeren, die hun onvrede al twee keer luidruchtig lieten blijken. Ook de bouwers togen naar het Malieveld. En volgende week zal het ziekenhuispersoneel uit ongenoegen naar Den Haag trekken, en daarna ook de sociaal advocaten.
Thuis zoek ik de vertaling op van het lied: Terwijl we de strijd aangaan met een natie/ van bewegende papieren toekomstbeelden/ Als we luisteren naar nieuwe leugens. Geen idee of de vrolijk meedeinende docenten zich bewust zijn van deze woorden. Maar zouden ze een lyrische samenvatting zijn van wat de demonstranten beweegt? En niet alleen van hen, maar ook van die andere groepen demonstrerenden of burgers? Is het een op muziek gezette verwoording van een onvrede in de samenleving die zich de laatste jaren als een smeulende veenbrand heeft verspreid?
ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers heeft het in zijn deze week verschenen essay niet over een veenbrand. Dat is de titel die Kim Putters, directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau, eerder dit jaar meegaf aan zijn boek over wat er gaande is. Maar ook de titel van Segers’ honderdtwintig pagina’s tellende essay, De verloren zoon, verwijst rechtstreeks naar een breed gedeeld gevoel van onbehagen.
Segers gebruikt het bijbelverhaal over de verloren zoon, die na zijn erfenis er doorheen te hebben gejaagd berooid naar huis terugkeert, om te beschrijven hoe velen zich volgens hem verloren voelen. En spreekwoordelijk terugverlangen naar het vaderlijke erf.
Dat verlangen speelt al geruime tijd een rol in de politiek. Denk aan Pim Fortuyn die het begin deze eeuw aankaartte door Nederland een verweesde samenleving te noemen. Aan cda-leider Jan Peter Balkenende die meende dat hameren op normen en waarden ons weer bij elkaar zou brengen. Vervolgens aan pvv-leider Geert Wilders die de grenzen wil sluiten zodat Nederland Nederland blijft en niet islamiseert. En aan Thierry Baudet met zijn Forum voor Democratie die een geïdealiseerd, nooit bestaand verleden voorspiegelt.
Ook Segers zoekt naar een antwoord op dat ongenoegen. Dat doet hij door eerst zowel rechts als links te bekritiseren op hun te beperkte visie op de oorzaak van de onvrede. Rechts denkt te eenzijdig in normen en waarden, in identiteit, en ziet niet hoe sociale ongelijkheid mensen tegen elkaar opzet. Links doet het precies andersom, denkt te eenzijdig in brood alleen en vergeet het belang van identiteit, taal, normen en waarden. ‘Wat links niet doorheeft en rechts niet lijkt te willen begrijpen, is dat er een relatie bestaat tussen culturele en economische onzekerheid. Met dat in mijn achterhoofd denk ik aan de boze boeren, bouwers, docenten, verpleegkundigen en advocaten. Bij de boeren en bouwers is economische onzekerheid zeker aan de orde, als gevolg van de stikstof beperkende maatregelen. Maar bij de boeren speelt ook culturele onzekerheid een rol. Een aantal van hen dreigt letterlijk het vaderlijke erf te moeten verlaten. Wie zijn ze als ze geen boer meer zijn?
Ook bij de docenten lijkt het op het oog om geld te gaan; ze eisen een structureel hoger loon en niet slechts eenmalig. Maar ook bij hen is er die andere, culturele onzekerheid. Docenten voelen zich overvraagd, door de vele regels en af te nemen toetsen, de volle klassen en vele kinderen met problemen. Ze voelen zich niet erkend, niet voldoende gezien voor het zware werk dat ze doen, een van de redenen dat er minder voor het beroep van docent wordt gekozen.
De veenbrand waar scp-directeur Putters het in zijn boek over had, is inmiddels een uitslaande brand geworden. En er zijn nog genoeg andere groepen die naar het Malieveld kunnen trekken om hun boosheid te uiten over het zich verloren en onvoldoende gezien voelen. Denk aan de jongeren met hun flexcontracten, studieschuld en onzekere zoektocht op de woningmarkt. In Segers’ woorden: hun enige zekerheid is dat alles tijdelijk is. Of denk aan de oudsten in de samenleving. Zij vereenzamen en moeten maar hopen dat ze nog zorg en hulp krijgen.
In zijn essay keert Segers zich tegen het individualisme en neoliberalisme. Hij pleit voor de menselijke maat, herinrichting van de overlegpolder, duidelijkere regels voor arbeidsmigratie en een eenvoudiger belastingstelsel dat wie zich inzet voor de naaste omgeving niet afstraft.
Hij is overigens niet de enige die op zoek is naar een manier om de brand te blussen. En ook niet de enige die het dominante liberale marktdenken als boosdoener aanwijst. Ook het discussiestuk Zij aan zij van het cda dat vorige week het licht zag, pleit voor weer meer gemeenschapszin en vindt het neoliberale verhaal waarin de vrije markt alles bepaalt niet langer houdbaar. Zelfs vvd-fractievoorzitter Klaas Dijkhoff zei tijdens de Algemene Beschouwingen dat de vrije markt bijsturing nodig heeft.
Ik kan hier cynisch doen over de draai van de laatste twee politieke partijen, jarenlang aan het roer in politiek Den Haag. Ook proef ik bij de protesten de roep om een sterke overheid die voor je zorgt, hetgeen toch echt wat anders is dan zelf weer meer gemeenschapszin en verantwoordelijkheid tonen. Maar misschien zien we hier toch een nieuw begin. Let the sunshine in.