Nog twee jaartjes slapen. Maar dan komt er een einde aan een van de raarste anoma lieën in het openbaar bestuur: de opgedrongen burgemeester. Want zo mag het huidige systeem toch wel worden samengevat, ondanks alle inspraakvarianten die de kroonbenoeming van de burgemeester de afgelo pen decennia wat hebben gedemocratiseerd. Als het aan vice-premier Thom de Graaf (minister voor bestuurlijke hervorming) ligt, kunnen de burgers bij de raadsverkiezingen van maart 2006 hun eigen lokale staatshoofd rechtstreeks kiezen. Het ideaal van D66, de partij van De Graaf, wordt dan gerealiseerd. Het werd tijd. In het nieuwe constitutionele Europa heeft het huidige stelsel hoe dan ook geen leven meer. Met de benoemde burgemeester is Nederland nu al een rare aap in de internationale dierentuin.
Maar helaas is Thom de Graaf met zijn vorige week gepresenteerde Hoofdlijnen notitie nog niet eens halverwege. De vice-premier is er namelijk niet in geslaagd de belangrijkste knoop te ontwarren: de kwestie wat er gebeurt bij een conflict tussen de executieve macht en de volksvertegenwoordiging. In de Verenigde Staten hebben ze het «impeachment» als ultiem wapen. In Frankrijk kan de kiezer de politici dwingen tot «cohabitation». Minister De Graaf is er niet uit. In «abstracto» vindt hij dat een burgemeester uit zijn ambt moet kunnen worden gezet. Maar hoe precies weet hij in zijn hoofdlijnen nog niet, hoewel dit toch hoofdzaak is.
De Graaf blijft hangen omdat hij eigenlijk ook geen raad weet met een nog ingewikkelder probleem: de integriteit van de kandidaten. Bij rechtstreekse verkiezingen mag elke gek of boef kiezen of gekozen worden. Een diploma of bewijs van goed gedrag hoeft in het stemlokaal niet te worden overhandigd. Alleen de rechter kan actief en passief kiesrecht beperken. Om dit dilemma het hoofd te bieden, wringt de vice-premier zich in een opportunistische bocht. Hij overweegt van een burgemeesterskandidaat ook een bewijs van goed gedrag in het justitiële verleden te eisen, vóórdat de stembussen opengaan. De Graaf wekt zo de indruk dat hij de burgers hun burgemeester wil laten kiezen als die man/vrouw maar een van ons is.
Het is curieus dat de voorman van D66, de aartsvader van de directe democratie, daar nu pas achter is gekomen. Het is ook een voorbode van hoe het zal aflopen met de bestuurlijke vernieuwing. Anders dan De Graaf zegt te willen. Van alle kanten kan hij in de tang worden genomen. Als hij niet snel zijn knopen doorhakt, zal hij uiteindelijk genoegen moeten nemen met een com promis: de door de gemeenteraad gekozen burgemeester.