Ik ben op zoek naar 160 kunstenaars in Athene en kan ze niet vinden. Ze hebben hun kunst verspreid over veertig locaties in en rondom de stad, van musea, pleinen, parken en achterbuurten tot in de haven van Piraeus. Het is de openingsweek van Documenta, het vijfjaarlijkse kunstevenement dat in 1955 werd opgericht in Kassel, in het hart van Duitsland, vanuit de wens van een verenigd Europa. Voor de kunst betekent het eens in de vijf jaar een pas op de plaats, kunstenaars met allerlei achtergronden samen in een tentoonstelling die gewijd is aan precies dat moment. Twaalf edities vonden uitsluitend plaats in die stad tot Documenta in 2012 een uitstapje maakte naar een ‘satellietstad’, en kunst bracht naar Kaboel. En ook het team van Documenta #14, onder leiding van artistiek directeur Adam Szymczyk, oud-deelnemer van het Curatorial Program van de Appel in Amsterdam, ging op zoek naar een extra locatie voor zijn show en vond Athene. De kunst van dit moment is politiek, zegt hij daarmee, of kunstenaars dat willen of niet.
Het Documenta-team verhuisde ruim twee jaar geleden ter voorbereiding naar de stad. De ambitie was groot, de aanpak ongekend grondig. Er is samengewerkt met tientallen plaatselijke instituten, met publieke televisie en radio en met vele Griekse kunstenaars. En nu het af is is het druk, met curatoren, directeuren, kunstenaars. Over twee maanden openen de deuren in Kassel maar nu wil iedereen hier zijn. Athene, zegt men, is het nieuwe Berlijn.
Maar Athene is ook het afvalputje van Griekenland en als het aankomt op economie en asielbeleid de stinkende wond van het Europese continent. Op de persconferentie wordt met enig dedain gesproken over de vele toeristen in de stad. Zij doen niets dan consumeren, is het idee, zij brengen geen energie naar de stad. Het motto van Documenta is ‘leren van Athene’, vertrekken zonder kennis en arriveren zonder het beter te weten. Onderweg bewust omwegen nemen en dan vooral te luisteren. Ik wil ook leren van Athene, wil ik me, op dit moment op deze plek, geen toerist voelen van de bovenste plank, een ramptoerist.
Maar de kunst laat zich de eerste dag moeilijk vinden. De stad dringt zich aan haar op. De alcoholisten slapend in het Vrijheidspark, de immigranten starend over het Monastirákiplein, de Roma hangend op de stoepen aan de rand van de stad waar ik wandel naar een volgende locatie, langs een snelweg. Op het drukke Syntagmaplein zoek ik naar een performance van Ibrahim Mahama maar beland in een demonstratie van vluchtelingen tegen het gifgas van Assad. Vanaf de hoge trappen voor het parlementsgebouw laten jonge mannen de vlag van hun land wapperen richting de stad aan hun voeten. Een klein meisje is de enige vrouw in het gezelschap, ze zit op de trap en houdt een geel bord in haar handen. ‘Stop stop Asaad’, staat erop. Ze kijkt even in mijn camera en lacht verlegen. Een man laat haar water drinken uit een flesje.
Dan toch een kunstwerk. Midden op de Agora van Athene, bij de Odeion van Agrippa, ooit een muziekhal met plek voor duizend toeschouwers. Op hoge sokkels stonden sculpturen van Giganten en Tritonen die nu zijn verdwenen of gehavend, torso’s van Giganten zonder hoofd. Schoolklassen en groepen toeristen trekken eraan voorbij, een grote witte zwerfhond, grijs van het gruis, slaapt er in de schaduw. Prinz Gholam, een kunstenaarsduo uit Duitsland en Libanon, begint er aan een performance. Ze vertrekken vanaf de lege sokkel en bewegen zich dan in etappes langs de stenen. Ze staan, zitten, liggen, los van elkaar, dan weer samen. Al na een paar minuten zijn ze even grijs als de hond.
Ik lees dat ze de houdingen van onder meer schilderijen van Delacroix imiteren, maar de gebroken sculpturen om hen heen winnen het van de verbeelding. Zo recht en stevig als de zuilen hier staan, zo sierlijk zijn de houdingen van de sculpturen die zij dragen, pure concentratie gegoten in marmer. Voor de mannen van Prinz Gholam is het zwaar, bij iedere nieuwe houding zoeken hun handen en voeten naar het juiste evenwicht. Hun lichaam houdt het maar even vol, kan niet stilstaan in een houding, laat staan duizend jaar of langer. De mens moet altijd door. En dat weet de organisatie van deze Documenta natuurlijk ook. Nog een hele tentoonstelling, een stad te gaan.
Documenta #14 is tot 16 juli te bezoeken in Athene en van 10 juni tot 17 september 2017 in Kassel, Duitsland; documenta14.de