Film - Gawie Keyser

Verrassing

De Amerikaanse grootmeester Woody Allen wordt over een paar maanden 81 jaar oud, maar als filmmaker is hij actiever dan ooit tevoren. Zijn nieuwste ‘Untitled Woody Allen Project’ – hij maakt nog altijd een film per jaar – heet Cafe Society, over de ervaringen van een jongeman, gespeeld door Jesse Eisenberg, in het New Yorkse uitgaansleven van de jaren dertig (lees volgende week de volledige recensie in De Groene Amsterdammer). Behalve met zijn jaarlijkse nieuwe film komt Allen binnenkort ook met zijn eerste televisieserie, getiteld Crisis in Six Scenes. Hierover valt op de filmdatabase imdb.com slechts te lezen: ‘plot onbekend’, wat in ieder geval totaal irrelevant is aangezien het om een ‘Woody Allen Project’ gaat.

Ook uit deze week is Dukhtar, ‘dochter’ in het Urdu, van de Pakistaanse debutant Afia Nathaniel. De film gaat over een moeder, Allah Rakhi, die met haar tienjarige dochter Zainab vlucht wanneer die uitgehuwelijkt wordt aan een man met de onheilspellende naam ‘Tor Gul’. Tor Gul, leider van een rivaliserende stam, stuurt allerlei ongure types met kalasjnikovs op hen af. Een vrachtwagenchauffeur, Sohail, neemt hen in bescherming.

Zelf werd Allah Rakhi, gespeeld door de Pakistaanse televisieactrice Samiya Mumtaz, als jong meisje uitgehuwelijkt. Haar liefde voor haar dochter en haar lang onderdrukte verdriet van een leven waarin ze geen vrije keuzes kon maken, vormen de kern van het verhaal.

Dukhtar lijkt de ingrediënten van een sociaal-realistisch drama te bevatten, maar de film werkt juist zo goed dankzij allerlei populaire conventies. De acteurs hebben allemaal duidelijk ervaring met het spelen in soaps, wat vooral blijkt wanneer de stamleider Tor Gul zijn mannen achter de vluchtende moeder en kind aan stuurt. Tor Gul spreekt zoals iemand uit Days of Our Lives (of een willekeurige soap uit India of Pakistan): aan het begin van iedere zin haalt hij eerst diep adem en dán pas spreekt hij. Zo krijgt Tor Gul iets karikaturaals. De gewapende mannen die in jeeps de achtervolging inzetten hebben dat ook. Toch volgt er een schokkend contrapunt in een scène waarin een onschuldige omstander, die niet meteen de juiste antwoorden geeft, standrechtelijk wordt geëxecuteerd.

De film vertelt een groot politiek en maatschappelijk verhaal. Maar regisseur Nathaniel vergeet nooit dat de kijkers naar haar verhaal gewone mensen zijn. In het laveren tussen de verteltechnieken van soap, thriller, romantisch drama en uiteindelijk tragedie ligt het grote plezier van Dukhtar. Het is een film die geen moment saai is, die niets van opsmuk heeft, die een complex thema in een herkenbare vorm giet – een heerlijke verrassing.

Dukhtar is nu te zien; Cafe Society draait vanaf volgende week

Theater - Loek Zonneveld

Peter Shaffer, toneelschrijver 1926-2016

Tot de beroemde toneeldoden van de afgelopen zomer hoort de Britse toneelschrijver Peter Shaffer. Zijn op één na meest gespeelde stuk heet Equus (1973) dat, aldus de auteur zelf, in Engeland een groot succes had omdat het over paarden zou gaan, en in Amerika omdat het de psychiatrie als onderwerp zou hebben. Allebei niet waar overigens, hoewel er paarden en een psychiater in rondlopen. Shaffer was nu eenmaal een meester in het relativeren van box office-krakers. Als toneelschrijver kwam hij in de jaren zestig van de vorige eeuw langzaam op stoom. Het toeval hielp hem daarbij een handje. Over dat toeval gaat een bizar maar waar verhaal.

In het voorjaar van 1965 is het Londense National Theatre net opgericht. Het grote ensemble wordt artistiek geleid door een van Engelands belangrijkste toneelzonen, Laurence Olivier, samen met zijn voormalige erfvijand, de theatercriticus Kenneth Tynan. Ze zoeken een korte toneeltekst om een avond op te vullen die opent met Strindbergs Freule Julie, waarin Maggie Smith en Albert Finney zullen excelleren. Dramaturg Kenneth Tynan luncht met Peter Shaffer en legt hem de vraag voor: kun jij iets nieuws voor ons schrijven? Shaffer is meteen enthousiast en hij wil wat uitproberen. Hij oppert een klucht van een half uur á drie kwartier kale speeltijd, waarin de toneelspelers in het volle licht een kluchtige plotlijn spelen die zich afspeelt in het pikkeduister. Steeds wanneer ze elkaar bijlichten met lucifers of zaklantaarns dimt het toneellicht. Een soort omgekeerde kunstlichtlogica. Werktitel: Black Comedy. Laurence Olivier stemt enigszins wanhopig toe. Hij moet wel, hij heeft geen alternatief. In juni 1965 gaat Black Comedy in première, als toegift bij Strindberg, met naast Finney en Smith de nog jonge Derek Jacobi. Het wordt een hit. Typisch staaltje van bravoure á la Peter Shaffer.

Peter Levin Shaffer wordt op 15 mei 1926 geboren in Liverpool. Zijn vader is makelaar, joodse middenklasse. Peter studeert zich omhoog naar een scholarship aan het befaamde Trinity College in Cambridge, waar hij een graad in geschiedenis haalt. Na zijn studie vertrekt hij voor een paar jaar naar Amerika (‘Als Londen een aquarel is, dan is New York een olieverfschilderij’, schrijft hij aan het thuisfront). Hij houdt zich in New York onder meer in leven met het schrijven van thrillers. Net als zijn tweelingbroer Anthony trouwens, die een novelle over ‘de perfecte moord’ omwerkt tot een van Engelands meest populaire naoorlogse thrillers op het toneel, Sleuth, meermalen verfilmd. Het oeuvre van Peter Shaffer omvat onder meer het scenario voor de speelfilm Lord of the Flies van Peter Brook (naar het boek van William Golding, 1963). En zo’n vijftien toneelstukken. Opgebouwd volgens een steeds identiek patroon. Een protagonist met een probleem staat tegenover een alter ego, die de hoofdfiguur ontmaskert als een geslepen manipulator die consequent probeert zijn problemen te ontlopen.

Er volgt een voor beiden moeizaam belopen pad richting pijnlijke inzichten en bevrijdende keuzes. Daarna mag de protagonist zijn zelf gebouwde gevangenis verlaten. Er is zelfs een kort moment van wederzijdse erkenning. Ieder gaat vervolgens, al dan niet blij, zijns weegs. Peter Shaffer heeft dit plotpatroon met zoveel bravoure uitgewerkt dat hij er een plek mee heeft verworven naast de meest succesvolle toneelschrijvers van het naoorlogse Engeland, zoals Ayckbourn, Stoppard en Pinter. Onder meer met twee titels die wereldwijd repertoire hebben gehouden, Equus (1973) en Amadeus (1979). Equus handelt over een puber die om vooralsnog onnaspeurbare redenen zes paarden de ogen uitsteekt. Hij komt onder behandeling van een kinderpsychiater die een diepe crisis in het denken over zijn vak verbindt aan een fascinatie voor hybris en catharsis in de Griekse tragedie. Het stuk reconstrueert hun sessies, inclusief flashbacks uit de religieus gekleurde en door schuld & boete beladen jeugd van het joch. Het stuk heeft in Nederland in drie decennia drie fascinerende interpretaties opgeleverd, in de regie van respectievelijk Adrian Brine (1974), Dirk Tanghe (2002) en Johan Doesburg (2009). De grotendeels in muf realisme wegzakkende verfilming (Sydney Lumet, 1977) wordt ruimschoots gered door Richard Burton, die van de vier pijlers onder het stuk, vier magistrale monologen van de psychiater, een soort natuurgeweld maakt.

Amadeus, dat voortbouwt op een eenakter van Poesjkin over de haat-liefde-verhouding tussen de onbekende componist Salieri en Mozart, is een van de sterkste toneelstukken over muziek die er bestaan. Peter Shaffer schreef ook het Oscar winnende scenario voor de verfilming door Milos Forman uit 1984. Waarvoor hij veel nieuw materiaal schreef, bijvoorbeeld over de hilarische parodie?n die tijdens Mozarts leven van zijn opera’s ontstonden. Toen ze hem tijdens het draaien van de wereldpremière van Don Giovanni op de set even kwijt waren, stond Peter Shaffer ergens op de gang te huilen. Er werd gedraaid in het enige houten operatheater dat in Europa nog bestaat, dat in Praag. In dat theater had die wereldpremière in 1787 ook daadwerkelijk plaatsgevonden. Zoveel mengeling van fictie en werkelijkheid was Peter Shaffer eventjes te veel geworden.

Peter Shaffer stierf tijdens een bezoek aan vrienden in Cork in Ierland. Hij is negentig jaar oud geworden.

Popmuziek - Leon Verdonschot

Gitaarvreters

Een nieuw festival in Amsterdam, dat zichzelf presenteert met de zin ‘de vunzigheid van Sleazefest, de heftigheid van Speedfest, met de psychedelica van Roadburn’; dat maakt nieuwsgierig. De drie genoemde festivals, in respectievelijk Amsterdam, Eindhoven en Tilburg, hebben namelijk een reputatie hoog te houden waar het gaat om rock-’n-roll. En precies dat, rock-’n-roll, is waar het volgens de organisatoren van Last Night On Earth aan ontbreekt in het Nederlandse clubcircuit. Om dat te duiden hebben ze een heus manifest geschreven, dat bol staat van de ronkende retoriek, zoals dat hoort bij een activistisch manifest. In het kort komt het hier op neer: rock-’n-roll is in Nederland dood, want overgereguleerd, met al die shows die om 23 uur al afgelopen moeten zijn. De ironie is dat de undergroundsfeer waar de organisatoren naar verlangen ook buiten Berlijn wel degelijk bestaat: in de rafelranden van de dance. Maar dit zijn geen danceliefhebbers, dit zijn gitaarvreters. En dus staat Last Night On Earth vol van de harde gitaarbands, van Shaking Godspeed tot Death Alley. Extra bijzonder: het duo zZz (orgel en drumstel) treedt samen op met een gelegenheidsorkest. Plus: dit is het Amsterdamse afscheid van Peter Pan Speedrock, het Eindhovense rocktrio wiens invloed op de harde muziek in Nederland de afgelopen twintig jaar nauwelijks overschat kan worden. Eind november doet Peter Pan Speedrock twee afscheidsshows in – uiteraard – hun eigen Effenaar in hun eigen Eindhoven, maar dit wordt de laatste show in Amsterdam. Geheel in lijn met hun eigen manifest begint het festival krankzinnig laat (23 uur) en duurt het tot onverantwoord vroeg (5 uur).

Zie hier een kort optreden van Peter Pan Speedrock op een zeer ongebruikelijke locatie voor een ander en vooral kleiner publiek dan normaal: op uitnodiging van het Eindhovens Dagblad speelde de band in 2014 op een Eindhovens grasveld.

En ook voor zZz geldt: hun energie blijft ook op andere locaties dan een clubpodium overeind. Zoals in een radiostudio, hier bij 3voor12:

Last Night On Earth, Marktkantine Jan van Galenstraat 6, Amsterdam, 23:00 uur