Toneel

Hamlet van Globe tot globe / Hamlet vs Hamlet. Eventjes streek er in Amsterdam een Hamlet -voorstelling neer die gemaakt is in het Globe-theater aan de Londense Theems. Een groep van twaalf toneelspelers en musici sleept een decor mee dat in twee hutkoffers en in een busje past en reist in de twee jaar die liggen tussen de 450ste geboortedag van de Zwaan van Avon (23 april 2014) en zijn vierhonderdste sterfdag(23 april 2016) de hele wereld rond voor voorstellingen op markten en pleinen, op open plekken in de jungle of in keurige theaters. Zoals bij ons, in de hoofdstedelijke schouwburg, waar het zaallicht aan bleef. Ontwapenend toneel is het. Waarbij de geest van Hamlets vader een strot opzet waarvan je als toeschouwer intuïtief denkt: niet doen, en het volgende moment hang je aan zijn lippen als een kind aan zijn voorlezende opa. Een Brecht-gordijntje aan een simpele waslijn is voor de verstoppertjes in het verhaal. Er is een pittige schermpartij aan het eind. Ophelia loopt rond op haar eigen begrafenis. En als een Elisabethaanse Tinklebell tovert ze met simpele handgebaartjes de doden in de lijkenberg aan het eind weer levend. Om samen het slotlied te zingen. Het is van een eenvoud om je vingers bij op te vreten. En je hoort de aanzet tot het toneel-in-het-toneel, de Muizenval, waar de moordenaar-koning grijnzend in naar binnen wandelt, weer eens zoals die regels ooit zijn opgeschreven: ‘The play’s the thing/ wherein I’ll catch the conscience of the King’ – ‘Het stuk dat is de val/ waarin ik het geweten van de koning vangen zal’. De schouwburg was twee avonden overvol (ook met middelbare scholieren die aan hun leeslijst Engels dachten) en het publiek brak Melle Daamens Toko bijna af van enthousiasme. Als U ze achterna wilt reizen, zoek naar de ‘Globe-to-globe-Hamlet’ op de website van het gereconstrueerde Londense Shakespeare-theater. Waar trouwens vanaf nu tot diep in september nog allerlei feestelijks is te zien vanwege de 450ste verjaardag van de bard: info@shakespearesglobe.com.

De bewerking die Tom Lanoye maakte van het stuk-der-stukken voor de coproductie van Toneelgroep Amsterdam en Toneelhuis Antwerpen, Hamlet vs Hamlet (briljante regie: Guy Cassiers) is deze weken ook nog uitgebreid te bewonderen. Abke Haring speelt een wonderschoon ingehouden Deense prins, Johan van Assche is sterk als de moordzuchtige koningsbroer én de geest van de oude koning Hamlet en Chris Nietvelt prachtig als de koningin. Er staat sowieso een weliswaar bescheiden maar geweldig ensemble op de plexiglazen, van bomen en monsters doorwoekerde speelvloer, gebouwd rondom een toren van illusies. Deze Hamlet kent overigens twee geesten! Ook het spook van Hamlets lievelingsnar Yorrick doolt rond. En let vooral op de toneelspelers Marc van Eeghem en Kevin Janssens. Die een reeks kleine partijen voor hun rekening nemen. Waaronder het beroemde duo Rosencrantz en Guildenstern, door bewerker Lanoye overladen met boeiende gewetensconflicten. Op het kerkhof waarmee het vijfde bedrijf opent, spelen de twee Vlaamse raskomedianten als doodgravers een variant op de revuesketch van mijn jeugdhelden, de Amerikaanse komieken Abbott en Costello, de baseball-scène Who’s on first. Niet te missen. Komende tijd te zien in Amsterdam, Groningen, Den Haag, Antwerpen, Gent, Utrecht, Heerlen, Brussel en in september/oktober terug in Amsterdam. (Loek Zonneveld)

Zie Toneelgroep Amsterdam voor speellijsten.

Televisie

Becoming Traviata. Denk je Händel behoorlijk te kennen, hoor je een onbekende aria die je van de sokken blaast: Verdi Prati uit Alcina. En dat stomtoevallig, rondzoekend op YouTube, die gigantische trommel vol banaals en schitterends. YouTube dat naast talloze uitvoeringen van die kennelijk toch beroemde aria (van Teresa Berganza tot Philippe Jaroussky) ook integrale filmregistraties van die opera beschikbaar heeft. Zodat je kunt kiezen uit Stuttgart met Catherine Naglestadt in de titelrol en Parijs (Garnier) met Renée Fleming. Allebei uit 1999, extreem verschillend van regieconcept en registratiekwaliteit. Maar geweldig door Händel en solisten. En dan kom je in die Parijse uitvoering een sopraan tegen, Nathalie Dessay, die prachtstem paart aan bovengemiddeld acteertalent; die een on-opera-achtig geloofwaardige vrijscène speelt en er moeiteloos de hoogste tonen bij blijft zingen. Dus zoek je verder en ontdekt dat je tot dan niet alleen een aria had gemist, maar ook een diva met veel breder repertoire dan barok. Enfin, oordeel zelf voorzover u niet al lang op de hoogte was.

Vanwaar deze particuliere ontboezeming? De NTR brengt Becoming Traviata, documentaire over het repetitieproces voor de uitvoering van die opera in Aix-en-Provence 2011. London Symphony onder dirigent Louis Langrée; Ests Philharmonisch Kamerkoor; regie Jean-François Sivadier en solisten, met Dessay als Traviata. Jammer genoeg niet gevolgd door de integrale uitvoering. Als productie niet zo fameus als die onder regie van Willy Decker, die ook in Amsterdam te zien en horen was. Maar uniek in de zin dat ik niet eerder een zo uitgebreid verslag zag van hoe een uitvoering door dirigent, maar hier vooral regisseur en solisten, stapje voor stapje wordt opgebouwd. Dessay is diva in haar kwaliteiten, maar niet als persoon – en dat verklaart waarom ze bereid was zich in dat kwetsbare proces te laten zien. Al las ik dat ze bij de eerste ontmoeting met haar collega’s ontzet was over de opdringerigheid van camera en crew. Waarna die terughoudender werden, met boeiend resultaat. Weinig tierlantijnen, geen human interest – alleen focus op het keiharde werken. Dessay heeft haar zangcarrière vorig jaar afgesloten en gaat toneelpelen. Voor de liefhebber. (Walter van der Kooi)

Philippe Béziat, Becoming Traviata, NTR, Het uur van de wolf, donderdag 15 mei, Nederland 2, 23.15 uur.

Film

Moebius. De Koreaanse filmmaker Kim Ki-duk, bekend van controversiële films als The Isle (2000) en het wonderschone Spring, Summer, Fall, Winter… and Spring (2004) heeft weer iets nieuws gemaakt: Moebius, een werk dat in alles ‘extreem’is, en zelfs dat dekt niet eens om en nabij de lading. Castratie, incest, sado-masochisme, groepsverkrachting –Moebius is een martelgang van begin tot eind. Toch is het onmogelijk te stoppen met kijken. Het is alsof je samen met de bizarre, maar op een vreemde manier herkenbare personages gevangen zit in hun wereld van obsessie. De film, zonder een woord dialoog, gaat over een vader, een moeder en een zoon die aan elkaar overgeleverd zijn wanneer ze met hun eigen, duistere erotische verlangens worden geconfronteerd. Vader gaat vreemd met een winkelierster, waarna moeder wraak neemt door de zoon te castreren, en vervolgens verdwijnt. Ja, een synopsis bij dit werk is volstrekt zinloos. Maar goed, daarna leert de vader de zoon hoe je jezelf kunt bevredigen zonder penis. De zoon experimenteert er dan lustig op los met die winkelierster, gespeeld door dezelfde actrice als die in de rol van de moeder. Het eindigt allemaal nog vreemder, met een mix van christelijke en boeddhistische beeldspraak die eenmaal gedecodeerd, vermoed ik, een sluitend narratief zal vormen. Regisseur Kim werkt dat wat aan de oppervlakte zichtbaar is wel uitstekend uit met een mooie cameravoering (beweging afgewisseld met statische vormgeving), goed gedoseerde muziekkeuzes en vooral acteurs die hun emotionele pijn prachtig spelen, zo dat je het zelf voelt. Akelig allemaal, maar briljant vanwege de compromisloze wijze waarop deze maker de grenzen opzoekt. Advies: ga hiervoor zeker naar de bioscoop, al is het maar om jezelf uit te dagen, maar wees gereed om op meer vragen dan antwoorden te stuiten.

Te zien vanaf 8 mei.

The Amazing Catfish. Eenzaamheid is het thema in de nieuwe Mexicaanse film The Amazing Catfish van Claudia Sainte-Luce, en ik lees in recensies dat sommigen het werk ‘hartverwarmend’en ‘een komedie’vinden. Dat kan, maar voor mij gaat deze film vooral over de wijze waarop de mens juist niet in z’n eentje kan bestaan. Wie wel zo leeft, komt oog in oog te staan met tragiek en wanhoop. Dat is een wrange boodschap, te meer omdat er in de laatste jaren in cultuur en media juist veel aandacht was voor mensen die bewust ervoor kiezen alleen te leven en die tegen de populaire verwachting in heel gelukkig zijn. Hoofdpersoon in The Amazing Catfish is een mooie, jonge vrouw genaamd Claudia die al sinds haar tweede jaar alleen leeft nadat haar ouders haar om onduidelijke redenen hadden verlaten. Wanneer ze wegens een blindedarmontsteking in het ziekenhuis belandt, ontmoet ze de terminaal zieke Martha, haar zoon en haar drie dochters. Claudia gaat met Martha en de rest naar huis, en blijft daar. Het mooie aan de film is dat dit geen weloverwogen besluit van Claudia is; ze voelt instinctmatig aan dat ze snakt naar menselijk contact, dat ze eigenlijk niet anders kan dan bij Martha en haar gezin blijven. Bij hen krijgt ze liefde en warmte, en ze ziet in dat ze daar nooit meer zonder zou kunnen. Dat maakte haar vroegere leven zo hard. Eenzaam zijn, ook al ben je mentaal nog zo sterk, is voor Claudia geestdodend. Ten slotte: The Amazing Catfish heeft een van de mooiste ‘begrafenisscènes’die ik ken. Setting: op een snelweg in een niet nader genoemde stad in Mexico. (Gawie Keyser)

Nu te zien in onder meer EYE te Amsterdam.

Beeld: Hamlet vs Hamlet (Jan Versweyveld/Toneelgroep Amsterdam).