Televisie – Walter van der Kooi

Een heuse nieuwe dramaserie – zondags om 09:00 uur
Voor kinderen en meekijkers aller leeftijden begon zondag een heuse nieuwe dramaserie bij de VPRO: Taart. Kadir van acht en zijn ouders zijn gelukkig. Kadir is geboren poolreiziger, maar moet met beroepsuitoefening natuurlijk nog wel even wachten. Wel loopt hij alvast in de juiste outfit rond. Papa Umut is topbanketbakker. Maar dan verongelukt de liefste en vrolijkste mama van de wereld en lijkt alles mis te gaan. Kadirs poolreis gaat vervroegd van start: hij moet papa’s ijzig verdriet doen smelten en hem door tegenslag en misère helpen. Vrees niet: lichtheid wint het dik in deze tragikomedie, mede dankzij een batterij geweldige acteurs. Ziet er ook heel mooi uit. Regisseur Tallulah H. Schwab (die voor kinderen ook het prachtige maar heftige Mimoun maakte). Scenario Lineke van den Boezem. Zondags sinds 7 september, Zapp, 9.00 uur.

Een Europees leger? – 15 september 21:25 uur
Maandag 15 september start de VPRO een nieuwe reeks De slag om Europa door Roland Duong en Teun van der Keuken. Actueler kon de eerste aflevering niet zijn en toepasselijker de term ‘Slag’ niet, want het gaat over de vraag of Europa zich eigenlijk nog wel kan verdedigen: ‘Een Europees leger?’ Wij hebben onze tanks inmiddels al verkocht. De voorbereidingen voor de aflevering zullen al lang lopen. Benieuwd in hoeverre de recentste ontwikkelingen aan bod kunnen komen. Maandelijks, NPO 2, 21.25 uur.

Gurre-Lieder – 14 september om 13:00 uur

NTR Podium bestaat zondag 14 september uit twee onderdelen. Zoals bekend brengt de Nationale Opera niet alleen Schönbergs Gurre-Lieder (wat op zichzelf door gigantische bezetting al een zeldzaamheid is), dat gebeurt ook nog eens in scenische uitvoering onder regie van Pierre Audi. Wereldprimeur. In Podium een verslag van Joost van Krieken over de voorbereiding van het operakoor in deze mammoetproductie. Daarna een portret van Harry Sparnaay die de voorheen marginale basklarinet tot solo-instrument wist te maken via ruim 650 voor hem geschreven composities door bijna alle binnen- en buitenlandse grootheden. Waarmee hij tegelijk kampioen van en voor eigentijdse muziek is. Gedreven muzikant, dirigent en docent, die verrukkelijk kan vertellen zoals ik dankzij Radio 4 te weten kwam. Aanleiding: hij is zeventig en stopt met spelen omdat acrobatiek niet eeuwig door kan gaan. Harry aan het werk en thuis in een ode aan een uniek muzikant. NPO 2, 13.00 uur.

Kunst – Koen Kleijn

Amsterdam Drawing – 18 tot en met 21 september
Beurzen. Er is in Nederland eigenlijk niks dat zich kan meten met de serieuze kunstbeurzen elders in Europa, zoals Frieze, Londen (15-18 oktober); Art Rotterdam is de meest volwassen kandidaat; daarnaast zijn er gelukkig best goede en ook wel leuke initiatieven; veel daarvan leggen zich toe op het niet-dure, niet-opgefokte genre. Heel aardig is Amsterdam Drawing (18-21 sept) op het NDSM-terrein, Amsterdam-Noord, met vijftig deelnemende galeries en gratis koffie. De beurs heeft een satellietje in de ruimte van Nieuw Dakota, XL, waar prijzig grootformaat werk te zien is.

Tegelijkertijd in de scheepsbouwloods op het NDSM-terrein: Unfair Amsterdam, een presentatie met een heel ander concept: hier worden veertig kunstenaars solo getoond, gekozen door drie kunstenaar-curatoren. De stand is gratis en de beurs vraagt geen commissie, wat sympathiek is. De kunstenaars zijn niet langer dan tien jaar geleden afgestudeerd en zijn in persoon aanwezig; dat kan de aankoop vergemakkelijken.

Unseen – 18 tot en met 21 september
Tijdens dezelfde dagen loopt Unseen, de fotografiebeurs in de Westergasfabriek. Die bestaat nog niet zo lang, maar vult ook een gat; net als bij Drawing wordt hier moeite gedaan om first time buyers te plezieren met een selectie betaalbaar werk. Vijftig à zestig galeries, een aardige boekenmarkt en praatjes door Simon Baker (Tate), Thomas Seelig (Fotomuseum Winterthur) en Hito Steyerl.

Popmuziek – Leon Verdonschot

U2
Het is de week van de langverwachte albums. Het ene was er ineens, samen gepresenteerd met de nieuwe producten van Apple. Een half miljard gebruikers van iTunes hadden het ineens in huis: het nieuwe album van U2. In het volgende nummer van De Groene Amsterdammer een bespreking, hier alvast de persoonlijke toelichting van zanger Bono bij het eerste U2-album sinds 2010, waarop hij opvallend veel over zijn jeugd zingt.

Damien Rice
Twee keer zo lang geleden verscheen het laatste album van de eveneens Ierse Damien Rice, die alles in zich had om de meest beroemde singer-songwriter ter wereld te worden, maar toen voor jaren in de anonimiteit dook. De laatste twee daarvan gaf hij zeer sporadisch solo-optredens op festivals, die verpletterend mooi waren. Een van de zeldzame nieuwe nummers die op die gelegenheden speelde, blijkt nu ook op zijn derde album terecht te komen. Want dat komt eraan, maakte hij deze week bekend: My Favourite Faded Fantasy verschijnt eind oktober. Hier de live-versie van het nieuwe The Greatest Bastard, eerder dit jaar tijdens het jazzfestival van Seoul.

Film – Gawie Keyser

Nena
Twee ijzersterke performances kenmerken de nieuwe Nederlandse speelfilm Nena: Abbey Hoes in de rol het mooie, zestienjarige meisje uit de titel, en Uwe Ochsenknecht als haar verlamde vader, Martin, een intellectueel die niets liever wil dan doodgaan. Het verhaal speelt zich eind jaren tachtig af, op het platteland ‘ergens’ aan de Duitse grens. Voor Nena is haar vader álles, zelfs als ze verliefd raakt op Carlo (Gijs Blom), de pitcher van het plaatselijke honkbalteam. Ook Blom speelt prachtig. Hoewel, dat moet gezegd, de scènes waarin hij een baseball moet gooien zijn wel van een lachwekkende lamlendigheid. Die beste Blom lijkt wel tijdens het draaien voor het eerst in zijn leven een bal te hebben gegooid! Dat is jammer, want zijn knulligheid hier staat in schril contrast met zijn personage. En dat raakt nu juist het punt: Carlo is alles wat Nena’s vader niet is. De jongen is een macho en ook een heel klein beetje een leeghoofd. Martin daarentegen leest Kafka, onder anderen, en schaakt graag met Nena. Nena’s ontdekking van liefde en passie wakkert een conflict in haar aan: kan iemand ooit concurreren met zo’n vader, ook al is de jongen nog zo mooi, heeft hij nog zo’n interessant, blauw haar en honkbalt hij nog zo stoer (nou ja, in theorie, dan)? De vraag of Nena zich kan losmaken van haar vader om haar eigen leven te leiden, is wrang gezien zijn doodswens. Regisseur Saskia Diesing slaagt er niet helemaal in alle verhaalelementen bij elkaar te houden. Zo zijn de scènes tussen vader en dochter spannend en prachtig, maar hier en daar wat matig uitgewerkt qua teksten. Dit zijn boeiende, denkende mensen die, zo valt te vermoeden, niets liever willen dan met elkaar praten. En toch: praten doen ze veel te weinig. Niettemin, Nena is een uitstekend werk, een aangename verrassing zo aan de vooravond van het Nederlands Film Festival.

Te zien vanaf 11 september

Toneel - Loek Zonneveld

Een pure formaliteit
Er is ruimschoots gelegenheid om te kijken naar het decor voor er nog iets is gebeurd. De enorme ruimte doet denken aan een luxueuze schuilkelder of de thuisbasis van James Bond-schurk Blofeld uit de jaren zestig. Vooral de suggestie van een lift is fascinerend: wie daar aankomt en zonder nadenken uitstapt, maakt een rotsmak die hij niet zal overleven. Niet overleven – daar doet de ruimte ook aan denken. Die verstorven planten in grote vitrines alleen al. Voorgeborchte? Vagevuur? Huis Clos? De man die er al zit heeft ook iets uitgestorvens – zijn kostuum zit onder de modder en hij oogt niet al te fris. Dan klinkt er een scherpe knal en we zijn vertrokken. Er verschijnen acht cellisten en een (blok)fluitiste die een hectische melodie spelen met intervallen die ze met oerkreten opvullen – sterk komisch effect trouwens. Nee – er zijn kosten noch moeite gespaard om ons van meet af aan in een staat van verhoogde opwinding te brengen. Toch heet de onderneming Een pure formaliteit. De modderbesmeurde man wordt hier vastgehouden, de ruimte blijkt een soort politiebureau, de muziek (Micha Hamel) suggereert Hitchcock, er verschijnt een commissaris, er volgt een kruisverhoor dat spaak loopt in de driftbuien van de bemodderde man (die een beroemd schrijver schijnt te zijn) en in de mateloze bewondering van de commissaris voor het werk van die auteur. Goed om te melden dat de een wordt gespeeld door Pierre Bokma, de ander door Porgy Franssen, dat het bepaald geen straf is om naar die twee mannen te kijken en dat de dialogen en de plot zijn ontleend aan de speelfilm Una pura formalità (1994) van Guiseppe Tornatore, die man van Cinema Paradiso. De film was destijds een genot om naar te kijken, onder meer door het acteerduel van Gérard Depardieu en Roman Polanski. De film is overigens nergens meer te vinden.

Een pure formaliteit is een wonderlijke theateravond. Omdat ze boordevol zit met wonderlijke gevechten. Tussen de schrijver en de commissaris bijvoorbeeld, een ontwijkend soort conversatie waarbij vaak niet helder wil worden wie nou precies wie op de huid zit. Maar ook het gevecht tussen de toneelspelers en de muziek mag er wezen. Die botsingen zitten boordevol grappen van het soort waarin een acteur in het oog van de camera schrikt van achtergrondviolen of een voice-over, alsof het laag over de hoofden scherende projectielen betreft. Vooral Pierre Bokma is daar geestig mee in de weer. Er is een lijk, er moet dus een schuldige zijn, tenzij het lijk zelf de schuldige is. De commissaris van Porgy Franssen barst soms uit in dichterlijke locatie- of situatiebeschrijvingen die dan weer uit een roman van de schrijver blijken te komen, waarvan hij hele passages uit het hoofd kan citeren. Aan het eind komt er een plotwending uit de lucht vallen die alles in een ander licht plaatst. Aangezien ik dol ben op raadsels, omdat de muziek van Micha Hamel en de uitvoering door het cello-8-tet (waarvan ik al jaren een fan ben) geweldig sporen, omdat Tirza de Boer de spotjes uit het lichtplafond zingt én omdat Erik Whien zeer mooi met een nou-ik-weet-het-ook-niet-hoor-gezicht front zaal kan spelen – om al die redenen had ik een geweldige avond. En dan heb ik het nog niet gehad over het feit dat de (blok)fluitiste niet alleen de mooiste naam van de Rijn-Delta heeft (Raphaëla Danksagmüller – laat u die even over uw tong heen en weer fietsen!) maar ook nog eens goddelijke tonen uit dat door mij intens gehate (kweekschool gevolgd, vandaar) instrument tovert.

Alles met grote dank aan Orkater en aan regisseur Sarah Moeremans. Over wie in mijn ochtendkrant wordt opgemerkt ‘dat een beetje pit en wat dissonante klanken in haar regie niet zouden misstaan’. Een weekje na de première van Een pure formaliteit kreeg Sarah Moeremans uit handen van de oude regie-maestro Erik Vos een naar hem genoemde prijs, overigens voor een heel andere, ook zeer prachtige voorstelling. Bij die gelegenheid riep de oude Vos haar toe vooral niet meer naar critici te luisteren. Een advies waarbij ik me van harte aansluit.

Een pure formaliteit door Orkater speelt t/m 11 oktober in het hele land, is vanaf 2 april t/m 17 mei 2015 opnieuw overal te zien.