Kunst – Roos van der Lint

127109 & 127110 - tot en met 19 oktober bij MoMart Amsterdam

Een roerende scène in de documentaire The Artist Is Present is wanneer Marina Abramović en haar partner Ulay besluiten om niet langer samen te zijn en afscheid te nemen midden op de Chinese Muur. Ulay begint zijn tocht in Jai Yu Guan, in de Gobiwoestijn, Abramović vertrekt vanuit Shan Hai Guan, bij de Gele Zee. De Muur leidt hen in een kronkelende maar onafwendbare lijn naar elkaar toe. Na tweeduizend kilometer treffen The Lovers (1988) elkaar precies in het midden, om dan voorgoed van elkaar los te komen. Zo verhaalt het kunstwerk.

Maar wat is de kans dat twee dingen elkaar treffen in het midden van een terrein dat 76.762.000 km² beslaat? Kunstenaar Lotte Geeven (1980) vroeg het zich af toen ze in een vliegtuig boven de Atlantische Oceaan hing. Zouden er ontmoetingen plaatsvinden in die zwarte zee, negen kilometer onder haar, waar wij geen weet van hebben? Met hulp van wetenschappers en oceanologen ontwikkelde ze 127109 en 127110, twee sensorische robots die in de oceaan naar elkaar op zoek gaan. Geschat wordt dat de ontmoeting over een jaar plaatsvindt, op een plek in het midden van de oceaan waar twee kolkende stromingen met elkaar in botsing komen.

De ontmoeting wordt nauwgezet geregistreerd. In MoMart Amsterdam presenteert Geeven een geluidsinstallatie met gesproken data van de eerste honderd dagen van de reis. De conditie van de reizigers wordt in tijd van zonsopkomst, zonsondergang, temperatuur, het weer en de af te leggen afstand vastgesteld. In de golf van Mexico is het 28° C als 127110 te water gaat, in Portugal is het voor 127109 dan 19° C. Beide zijn tevens live te volgen via 127109and127110.com, op een satellietkaart waar de aarde zwart gekleurd is en een blauwe en een rode lijn bewegen richting het grote wit van de oceaan. Alleen: waar 127110 al Florida gepasseerd is, lijkt 127109 nog wat voor de kunst van Portugal te blijven dobberen.

De Chinese Muur staat jammer genoeg niet als route opgenomen op Google Maps. Of de ontmoetingsplek van Ulay en Abramović, Er Lang Shan, precies in het midden van de muur lag, valt te betwijfelen. Er is er altijd een die harder op zoek lijkt naar de ander.

Televisie – Walter van der Kooi

De hokjesman - vrijdags, VPRO, NPO2, 21.00 uur (behalve 3 oktober)

Michiel Schaap had een mooi seizoen in 2013-14. In het indrukwekkende Achter de dijk liet hij zien hoe een complete Zeeuwse gemeenschap veelvuldig en langdurig seksueel misbruik door een dorpeling negeerde, relativeerde, ontkende, mogelijk maakte. Gedegen antropologische studie over kwetsbare materie. Heel anders van toon dan zijn lichtvoetiger reeks De Hokjesman, waarin hij, uitgedost als ontdekkingsreiziger/antropoloog(!) uit een ver verleden, uiteenlopende groepen, van antroposofen tot Volendammers, van mariniers tot autonomen, bevroeg en portretteerde. Die uitdossing en Schaaps mimiek en gestiek leken even net te gekunsteld en lollig, maar het werkte wonderwel. Geen afzeiken maar goed vragen en luisteren, waardoor de vermomming er voor gesprekspartners niets toe deed en voor de kijker haar hinderlijkheid verloor. De verbindende teksten van medemaker Jurjen Blick en diens filmische blik en methoden tilden het geheel ver boven de reportage uit. Dit seizoen terecht geprolongeerd. Na De Amelanders (vorige week) volgen De Doven, De Papendallers, De Dierenvrienden, De Katholieken, De Tuindorpers.

Hollands Hoop - vanaf zaterdag 27 september, NPO2, 21.05 uur

Zaterdag start Hollands Hoop, de groot opgezette dramaserie van NTR, VARA en VPRO samen. Volgens regisseur Dana Nechushtan ‘cross-over tussen thriller en zwarte comedy’. Eerder al aangekondigd in het Groene-nummer met vooruitblikken op het culturele seizoen, maar met plezier ook op deze plek, omdat het voortreffelijk gemaakt is. Ik vergeleek het, voor de hand liggend, met Breaking Bad (brave burger wordt drugscrimineel), waarbij Nieuw-Mexico zich op het Groninger land bevindt. Schrijver Franky Ribbens had meer Fargo van de Coens voor ogen. Je moet van het genre (vol dreiging en geweld) houden, maar als je dat, zoals ik, niet onverdeeld doet geef je je toch gewonnen voor de overduidelijke kwaliteit van de productie. Hier en daar schuren de samenstellende genres misschien net te veel. Geweldige hoofdrol van Marcel Hensema. Kim van Kooten als zijn vrouw is heel goed, maar wat ze moet spelen overtuigde niet helemaal in de eerste drie afleveringen die ik te zien kreeg. Oordeel vooral zelf.

Korte film - zondag 28 september NTR, NPO2, 00.10 tot 02.13 uur (dus eigenlijk zaterdagnacht)

Zeer aanbevolen ‘De avond van de korte film’. Traditie waarbij achter elkaar de films uit de reeks ‘Kort!’ worden uitgezonden die het jaar tevoren op het Utrechts Filmfestival in première gingen. Deze keer dus lichting 2013. Omlijst door gesprekjes met de makers. Daar zijn gevestigde namen bij maar ook jonkies met een eerste stap op de carrièreladder. Spannend genre waarin een verhaal in tien minuten wordt verteld. Juwelen zitten ertussen, zoals Sunset from a Rooftop (2009) van Marinus Groothof, waarin jong hoogopgeleid Belgrado ’s avonds de daken beklimt om naar de Navo-bombardementen op hun stad te kijken, zoals dat in 1999 echt gebeurde. Zomergast Jim Taihuttu wilde het ons laten zien maar het werd helaas staande de uitzending geschrapt vanwege tijdgebrek. ‘Kort!’ is een geweldig initiatief van NTR en Mediafonds. (Overigens ben ik van mening dat het een grof schandaal is dat dat laatste instituut, steunpilaar van culturele mediaproducties, binnenkort dreigt te verdwijnen).

Popmuziek – Leon Verdonschot

Kendrick Lamar

Het meest bejubelde, en ook volkomen terecht, hiphopalbum van de laatste jaren is Good Kid, M.A.A.D. City van Kendrick Lamar, zijn vertelling over opgroeien in Compton. Wat zijn status als nieuw wonderkind van de hiphop nog verder vergrootte, waren zijn zeer imponerende optredens op zowel festivals als in clubs. De opvolger van het album verschijnt binnenkort, en de single die eraan vooraf gaat is nu uit. Het duurde nog geen zes uur en toen hadden een miljoen mensen er al naar geluisterd. En het minste wat er over te zeggen valt: Lamar gaat niet voor de zelfherhaling. Klik hier voor een grondige analyse van I en voor het nummer zelf.

Leonard Cohen

Dat kan dus: als tachtigjarige nog een van de beste albums uit je loopbaan maken. Leonard Cohen deed het, en heeft ook alweer tourplannen. In De Groene van deze week een bespreking van Popular Problems, hier een stream van het volledige dertiende album van Leonard Cohen.

Toneel – Loek Zonneveld

It is a tale told by an idiot - tot en met zaterdag

Om te beginnen: het project is een samenwerking tussen een aantal toneelcollectieven, waarvan ’t Barre Land het ‘oudste’ is (ruim twintig jaar), de Theatertroep het jongste, Tijdelijke Samenscholing (en Laura Mentink) zitten daar ergens tussenin. Hun voorstelling, die een looptijd tot maart 2015 gaat krijgen, heet It is a tale told by an idiot (full of sound and fury, signifying nothing) en dat is een zin uit Macbeth (the Scottish Play voor bijgelovigen). De productie lijkt in zijn huidige vorm een voorstudie voor een avond die nog komen gaat – dat is éigen aan het werk van deze toneelmakers.

In de tweede zaal van Theater Frascati aan de Amsterdamse Nes spelen de acteurs aanvankelijk flarden uit de eenakter De blinden van de Belgisch-Waalse Nobelprijs winnende schrijver Maurice Maeterlinck (1862-1949), die rond de voor-vorige eeuwwisseling een soort internationale popster-status had – wat in die tijd betekende dat avant-garde-kunstenaars uit heel Europa door zijn werk werden geïnspireerd tot zowel prachtige opera’s als baanbrekend beeldend werk en Robert Wilson-achtige theaterevenementen.

De blinden uit 1890 is een wonderlijk stemmenspel met een Hitchcock-plot. Qua taal lijkt het stuk een vooraf-schaduwing van het toneelwerk van Beckett en Pinter. Maar dan in die zin dat je eraan hoort wat die twee genieën ruim een halve eeuw na Maeterlinck nog méér aan tekstvlees van de botten van de taal gingen schrapen. In het stemmenspel wordt na een half uur, plusminus drie kwartier, ingebroken door een audioverbinding, die onderdeel is van het project Radio Futura, dat op roepafstand in dezelfde toneelstraat in een andere zaal plaatsgrijpt. Het kan overigens ook zo zijn dat de toneelspelers eigenlijk inbreken in die radio-uitzending. Hoe het ook zij, zij verleiden ons, hun toeschouwers, met hen mee te gaan naar de andere locatie. Waar we dus belanden in levende radio die zich met toneel bemoeit, of omgekeerd, of andersom.

Nee, het is geen postmodern toneelexperiment – hoewel een van de toneelspelers de eerste avond een shirt draagt met Post Modern Me. Setting en inhoud springen niet over de moderniteit heen, maar duiken er met moed en durf juist midden in. Op de eerste avond gaat het spelen van Maeterlinck aarzelend, stotterend, op de tast over in Macbeth, de Shakespeare-tekst waaraan de titel dus is ontleend. Uit dat stuk worden gretig enkele aktes geciteerd, bij wijze van hardop denken over moord & doodslag, maar ook over de raadselen in dit toneelstuk. De tweede avond wordt de verbinding met de bloedige Shakespeare-stof nu juist met veel misbaar voorkomen (of quasi-opzichtig uit de weg gegaan) en schuifelt Samuel Beckett als gesprekspartner op kousenvoeten het radiocircus over toneel binnen. Een van de acteurs is in de toneelzaal achtergebleven en zorgt aldaar, via een inbel-telefoonverbinding met de radiostudio, voor een hilarisch heksenkooksel uit de Macbeth-stof, in de vertaling van een tijdgenoot van Maeterlinck.

Het levert alles bij elkaar een wonderschone toneelverwarring op, een hersenknersende theaterchaos. Ik heb nog een paar avonden voor de boeg en kan mij daar nu reeds op verheugen. We berichten er zeker nog over in de ‘papieren’ krant. U kunt zelf ook nog tot en met zaterdag aanstaande aanschuiven, tussen 21.00 en 23.00 uur of 23.30, hangt een beetje van de avond af.

Reserveren via www.frascatitheater.nl of bellen met 020-6266866

Film – Gawie Keyser

Winter Sleep & The Trip to Italy - vanaf 24 september

Veel Chekhov in Winter Sleep, de nieuwe film van Nuri Bilge Ceylan, in de manier waarop het leven van de hoofdpersonages onbepaald en in veel opzichten absurd is, maar vooral veel Shakespeare in de vorm van prachtig uitgewerkte thema’s als liefde, jaloezie en het onvermogen te handelen.

Othello Hotel is de naam van het hotel in het Anatolische hooggebergte waar de hoofdpersoon, Mr. Aydin (Haluk Bilginer), als een feodale heerser de scepter zwaait. Wanneer een van zijn ‘onderdanen’ beneden in een nabijgelegen, straatarm stadje de huur niet meer kan betalen, laat Aydin huisraad in beslag nemen. Het zoontje van de man gooit uit woede een steen naar de landrover waarin Aydin en zijn hulpje rijden. Wanneer het hulpje verhaal gaat halen bij de vader, blijft Aydin zitten – te goed om zich te verlagen tot contact met de plaatselijke bevolking.

In zijn hotel woont Aydin met zijn mooie vrouw Nihal (Melisa Sozen), die veel jonger is dan hij. Ook met haar heeft Aydin, ooit acteur, een moeizame relatie; hij lijkt alleen geïnteresseerd in het voorbereiden van een boek over de geschiedenis van het Turkse theater. Wanneer zij een plaatselijk schoolproject wil steunen, ontstaat er een conflict met haar man. Hij doet neerbuigend over haar inspanningen op het gebied van liefdadigheid en stelt voor namens haar op te treden. Zijn werkelijke motivering ligt iets ingewikkelder: een leraar met wie Nihal werkt, lijkt een oogje op haar te hebben.

Winter Sleep duurt meer dan drie uur. Gesprekken tussen de personages lijken eindeloos. En toch boeit Ceylans film van de eerste tot de laatste minuut. Het ritme van de vertelling is hypnotisch, alsof je samen met de personages ontdekt wat hen precies motiveert, wat hun angsten en dromen zijn. Een hoogtepunt is een drinkpartij waaraan zowel Aydin als de leraar deelneemt. Shakespeare komt erbij kijken, in een soort gevecht met citaten. De leraar bijt Aydin met slepende tong toe: ‘Thus conscience does make cowards of us all.’ Misschien bevat dat wel de kern van deze fabuleuze film: net als Hamlet is Aydin machteloos om ook maar iets van zijn leven te maken. Hij zit gevangen, impotent misschien, en is tot geen enkele daad van betekenis in staat. Misschien, heel misschien komt daar verandering in.

Nog meer midlifdecrises, en wel die van Rob Brydon en Steve Coogan in _ The Trip to Italy _ van regisseur Michael Winterbottom, een vervolg op The Trip uit 2010. Het uitgangspunt blijft onveranderd: in opdracht van een Britse krant reizen Brydon en Coogan van restaurant naar restaurant, in dit geval in Italië, om een serie culinaire verhalen te schrijven.

In werkelijkheid is er van restaurantkritiek geen sprake, want de twee komische acteurs speuren naar ‘gewichtigere’ zaken. Naar het mysterie van de romantische dichters, naar Byron en Shelley. Of naar de vraag hoe je nu precies de naam Alanis Morissette uitspreekt. En onvermijdelijk: hoe je een goede Michael Caine ‘doet’. Even over deze grap: het is vreemd, maar zowel Coogan als Brydon slaagt er toch echt niet in die beroemde Cockney-acteur overtuigend na te doen. Toch zijn deze scènes hilarisch.

Winterbottom geeft de humor een extra laag. Coogan is bezorgd dat hij geen contact met zijn tienerzoon kan vinden; Brydon, pas vader geworden, kan het niet laten een vluggertje te hebben met een mooie Engelse vrouw die hij op een vaartocht naar een schilderachtig eiland ontmoet.

The Trip to Italy is fijne film, vol verwijzingen naar literatuur en populaire cultuur, vol kennis over wat er gebeurt wanneer twee mannen die een keerpunt in hun leven hebben bereikt, in contact komen met zoveel schoonheid.