Televisie - Walter van der Kooi

Nederlandse Dansdagen - zondag 5 oktober, NPO 2, 13.00 uur

Van alle podiumkunsten is dans de meest televisiegenieke. Niets gaat boven de theaterervaring maar een flink aantal getalenteerde tv-regisseurs weet sinds jaar en dag het danskijken tot een kunstzinnige beleving te maken. NTR Podium is daarvoor, jawel, het belangrijkste podium. Tot hun pakket behoort een jaarlijkse uitzending ter gelegenheid van de Nederlandse Dansdagen in Maastricht, waarin niet alleen de prijzen voor de beste prestaties van afgelopen seizoen worden uitgereikt (de Zwanen), maar waarin de genomineerden voorafgaand live dansen. Altijd een indrukwekkende staalkaart van het beste dat we in huis hebben. Twee categorieën: beste dansproductie (oftewel voorstelling) en beste individuele prestatie. Met in elk vier genomineerden. De dansoptredens onderbroken door interviews met choreografen en artistiek leiders.

Puck en het raadsel van de codes - maandag 6 oktober, NPO 2, 20.25

Van 11 tot 17 oktober vinden de Europese en de Nationale Codeweek plaats. Alleen al die naam levert een waterscheiding op die deels leeftijdgebonden is. Ik bij voorbeeld had geen flauw idee. U weet (wellicht) meteen dat het om IT, digitalisering en programmeren gaat.

Hoe dan ook, de VPRO brengt als opmaat op maandag 6 oktober, prime time op NPO 2, Puck en het raadsel van de codes, portret door Tessa Boerman van de inmiddels vijftienjarige Puck Meerburg, die we van wonderkind tot wonderpuber zien worden op het gebied van de informatica. Boerman leerde hem kennen toen hij elf was, en van daarvoor zijn er familiefilmpjes waarbij je mond openvalt. Klassiek is dat Puck zich maar met moeite kan zetten aan schoolwerk dat zo veel minder boeiend is dan dat wat hij, omringd door medetalentjes en in toenemende mate door volwassenen, doet. Dat is zorg voor zijn ouders, prettige mensen die hem zorgvuldig coachen en een middenweg moeten vinden tussen ontwikkeling van zijn drive en talenten enerzijds en dat wat van een kind door samenleving en directe omgeving wordt verwacht. In een mooie scène roept een klasgenoot Puck ter verantwoording: die had een taak in een groepsproject en de jongen vraagt of die nu af is. Puck begrijpt hem niet of doet alsof want hij was met iets heel anders ingewikkelds voor zichzelf bezig dat net af is. Dan blijkt de vraag van zijn makker louter formaliteit: de medeleerlingen wisten al lang dat ze op hem niet konden bouwen en dus hebben ze het zelf maar gedaan. Het is dus een pedagogisch gesprek. En weer lijkt dat niet tot Puck door te dringen. Zoals hij als klein mannetje op een internationaal congres na een optreden lof krijgt van een man die hem een high five wil geven. ‘Nee’, zegt Puck principevast: daar doet hij niet aan. Veel later zien we hem het wel doen, maar dan met maten voor wie hij zojuist een buitengewoon complexe oplossing voor een programmeerprobleem heeft gevonden.

Natuurlijk is Puck gespot door Apple, Google, Microsoft. Boerman laat de dilemma’s rond het kind, de opvoeding, zijn toekomst, de ethiek binnen het veld waar hij werkt (hacken is onderdeel van je groei als programmeur maar wat doe en mag je ermee?) expliciet, maar knapper nog, impliciet zien en voelen. Vroeger was hij pakweg schaker geworden. Nu bevindt hij zich samen met medetalenten annex lotgenoten al bar jong op plekken waar ze maatschappelijke invloed hebben. Beetje angstaanjagend. Maar sympathie heb je ook.

Film – Gawie Keyser

Het spel van de wolf - Nu te zien

2/11 – Het spel van de wolf vertelt het verhaal van de intriges rond de dood van Theo van Gogh en de dubieuze rol van de AIVD in het onderzoek naar de Hofstadgroep. Maar tamelijk onverwacht is dat de ervaring van het kijken naar deze film in eerste instantie er een van plezier is. Dat klinkt raar en het is misschien respectloos om het zo te stellen – het betreft hier immers een nationaal trauma – maar het is toch echt zo: regisseur Thomas Korthals Altes en scenaristen Theodor Holman en Gijs van de Westelaken hebben een fijne politieke thriller gemaakt gebaseerd op feiten die, volgens de makers zelf, een accuraat beeld van de werkelijkheid geven. Maar dat Het spel van de wolf niet alleen documenteert, maar vooral ook vermaakt, is een kostbare winst.

De link tussen engagement en vermaak is een oude in het spionageverhaal. Dit genre is juist weer opvallend aanwezig in de cultuur, getuige niet alleen Anton Corbijns fabuleuze A Most Wanted Man, maar vooral ook het feit dat de auteur van dat verhaal, John Le Carré, op zijn oude dag een nieuwe schwung lijkt te hebben gevonden. Zijn laatste drie romans, naast A Most Wanted Man vooral ook Our Kind of Traitor (2010) dat nu ook al wordt verfilmd, vangt de tijdgeest met dezelfde mix van melancholie, cynisme en morele verontwaardiging als die uit zijn beste werk ten tijde van de Koude Oorlog. Deze verhalen draaien om dilemma’s: personages die verstrikt raken in een labyrint van keuzes waarin de belangen van het individu en die van de staat in conflict met elkaar zijn. Dat verlamt. Wie dan nog denkt te handelen uit een besef van ‘goed en kwaad’ wacht ontnuchtering.

Alles draait om ‘de waarheid’, om het concept van need to know. Dat laatste biedt een schitterende ironie, aangezien ‘behoefte aan kennis’ niet betekent dat je ‘geschikt’ bent om die kennis te hebben. De spanning in deze paradox, gelegen in de kern van het spionageverhaal, maakt het element ‘vermaak’ mogelijk. We willen weten – dat is immers waarom je een verhaal tot je neemt – maar geschikt zijn we niet.

Wie dan wel? In Het spel van de wolf belichaamt Ellen (Susan Visser) de paradox. Als AIVD-teamhoofd is ze ervan op de hoogte dat Mohammed Bouyeri en de rest van de Hofstadgroep al een geruime tijd onderwerp van een surveillance-operatie waren. Na de moord op Van Gogh wil ze weten wat er met de taps is gebeurd. Maar dat is need to know. Wellicht liggen die ‘ergens naast een fotorolletje’, bijt zij haar baas, AIVD-directeur Van Hulst (de briljant spelende Johan Leysen) toe. Waarop hij dé speech van de film geeft, die erop neerkomt dat je vooral geen deel van de waarheid mag bekendmaken, want dan is het hek van de dam. Zo raak je belangrijke contacten kwijt (detail: dat is toevallig precies het betoog van spymaster Gunther, gespeeld door Philip Seymour Hoffman, in A Most Wanted Man) en vallen ergere aanslagen niet te voorkomen. Van Hulst: ‘Dat heet landsbelang, Ellen.’

Soms meandert het verhaal in Het spel van de wolf te veel; sommige acteurs zijn te vaak houterig; en de laatste scène waarin AIVD’ers na een sessie waarin de minister Kamervragen beantwoordt op een terras een biertje drinken, is geloofwaardig noch relevant. Maar voor het grootste deel is dit een ijzersterke film. Ten slotte: het allerlaatste beeld is een prachtig huldeblijk aan een filmmaker die zo verschrikkelijk wordt gemist.

Toneel – Loek Zonneveld

Hugo Claus-herfst - exclusief in Theater Frascati van 2 t/m 18 oktober

De Vlaamse reus Hugo Claus zou dit jaar 85 zijn geworden en misschien breekt daarom dit najaar een Claus-herfstzon door in de Nederlandse theaters. De aftrap vindt plaats in de hoofdstedelijke Nes, in Theater Frascati. De van oorsprong Noorse regisseur Maren E. Bjorseth ontdekte tijdens haar studie regie in Amsterdam de eersteling van Claus, het stuk Een bruid in de morgen, geschreven in 1953, pas in 1955 (niemand wilde het stuk aanvankelijk hebben) in première gebracht in Rotterdam, door Ton Lutz. Sindsdien is de tekst lange tijd een beproefde klassieker geweest, nu al weer een poos niet gespeeld.

Een berooid gezin in een vervallen huis. Vader is voormalig muziekleraar die al tien jaar werkt aan een compositie die er nooit zal komen. Moeder maakt zich zorgen om haar simpele, psychisch wankelmoedige en daarom al een enkele keer in een gesticht opgenomen zoon Thomas, die in haar ogen wat al te close is met de recalcitrante dochter Andrea. Dan komt nicht Hilda langs, uit de welvarende vertakking van de familie. Moeder wil haar koppelen aan Thomas, een huwelijk dat in één paukenslag een eind zou moeten maken aan zowel hun povere bestaan als aan de broeierige relatie tussen broer en zus. De moeder heeft echter niet in de gaten dat ze met dit plan een tijdbom in de boezem van haar gezin heeft gemonteerd. De gevolgen zijn catastrofaal.

Bjorseth en haar team hebben in hun bewerking wat jaren-vijftigstof tussen de regels vandaan geblazen. De coproductie van Frascati met Toneelgroep Amsterdam kent verder een gedroomde bezetting met prachtige spelers: Fred Goessens (vader), Marieke Heebink (moeder), Alwin Pulinkx (Thomas), Hélène de Vos (Andrea) en Camilla Siegertsz (Hilda). Later dit najaar volgen van Claus nog Phaedra (zijn Seneca-bewerking bij de Utrechtse Spelen) en zijn beste stuk, Vrijdag bij het Nationale Toneel.

Popmuziek – Leon Verdonschot

Damien Rice

Acht jaar is het geleden dat zijn tweede album verscheen, acht mensenschuwe jaren. Maar My Favourite Faded Fantasy, de derde van de Ierse singer-songwriter Damien Rice, staat het op het punt van uitkomen, en hij gaat ook nog op tournee. Zijn concert in Carré volgende maand was in nog geen uur uitverkocht. Een voorproefje op zijn komede liveshows gaf hij afgelopen week bij Jools Holland op de BBC:

Mastadon

Ze golden een tijdje als de redder van heavy metal, vanwege hun combinatie van genadeloos hard, verbluffend technisch en toch toegankelijk. De laatste jaren heeft metalband Mastadon een groot deel van haar scherpe randen verloren, al blijft het zeker live een fijne band. Nu zijn ze onderwerp van discussie over een onderwerp dat enige tijd uit de spotlights leek verdwenen: seksisme in videoclips. De clip bij hun nieuwe single The Motorload wordt vergeleken met de meest boude hiphopclips – en dat bedoelen de critici niet als compliment. Mastadon-zanger Brann Dailor wijst er in zijn verdediging van de clip op dat de vrouwen daarin juist de regie overnemen.