Televisie - Walter van der Kooi

De Amsterdamse Cello Biënnale, zondag 2 november, NPO 2, 13.00 uur. Herhaling maandagnacht

Van 17 tot 25 oktober vindt de Amsterdamse Cello Biënnale plaats. VPRO’s Vrije geluiden heeft die al op 5 oktober in een Special ingeluid met onder meer een uitgebreid dubbelinterview met cellist Maarten Mostert en diens leermeester Anner Bijlsma; optreden van Johanette Zomer, die met cello-octet een wiegelied van Xavier Montsalvatge zong; en een fragment uit Schaduwen van Pessoa, fado-opera voor acteur, twee celli en zangeres. Te vinden op Uitzending Gemist als u op die site na ‘Vrije geluiden’ ook ‘cello’ intypt. Televisie sluit de biënnale ook af: NTR Podium van zondag 2 november is eerst gewijd aan formidabele, romantische publiekslieveling Mischa Maisky en rondt af met een registratie van de slotavond waarop hoogtepunten uit de week nogmaals voorbij kwamen.

Het uur van de wolf, donderdag 16 oktober, NTR, NPO 2, 23.00 uur. Daarna op Uitzending Gemist

Donderdag, op de vooravond van het cellofeest dus, is er een complete documentaire waarvoor oude filmrotten Maarten Schmidt en Thomas Doebele met dwarse improvisator-cellist Ernst Reijseger naar Mongolië trokken. Mongools goud luidt de titel die in de eerste plaats slaat op de haren van Mongoolse paardenstaarten, de beste ter wereld voor het bespannen van strijkstokken voor viool, alt, cello, contrabas en morin khuur. Pardon? Die naam heb ik op de muziekschool ook nooit geleerd. Het betreft een Mongools strijkinstrument waarvan ook de twee snaren uit staarten worden gemaakt, één van een ruin, de andere van een merrie: yin en yang zegt een muziekleraar. Fabelachtig de geluiden die uit de simpel lijkende klankkast als een koekblik komen en prachtig de houtgesneden paardenkop die de hals van elk instrument bekroont. Een film dus voor de liefhebber van wereldmuziek. En een voor die van geïmproviseerde muziek en Reijseger. Maar ook voor wie geboeid wordt door cultuurconfrontaties. Reijseger bezoekt namelijk het Muziek- en Danscollege van hoofdstad Ulaanbatar, waar talentjes van piepjong tot jongvolwassene intern worden opgeleid. Een geweldig ‘traditioneel’ zangertje groeit uit tot medehoofdpersoon en krijgt van Reijseger Amerikaanse jodelmuziek voor de kiezen, vanwege klank- en techniekverwantschap. Het verwart hem maar hij vindt het ook leuk.

Curieus zijn Reijsegers optredens voor de leerlingen. Als hij in een klas kleintjes compleet losgaat zijn er die in een deuk liggen (waar westerse avant-gardisten in bewondering ademloos luisteren), maar ook anderen die gepijnigd hun vingers in de oren stoppen. En als hij een groepje morin khuur spelende tieners wil verleiden tot improvisatie leidt ook dat zowel tot afschuw als tot enthousiasme. Het is een curieuze onderneming: een anarchist loslaten in een Aziatisch autoritair systeem met een sovjetverleden. Trouwens, de Mongolen verdienen nauwelijks een cent aan de staarten van hun paarden die hier voor goud geld over de toonbank gaan. Chinezen zijn de eerste tussenhandelaren. En als voorheen viool spelende vegetariër vond ik het even slikken om te zien hoe op de steppe een paard werd geslacht voor bloed, vlees, huid en staart. Tja, wat had ik dan gedacht?

Face to Face, dinsdag 21 oktober, VPRO, NPO 2, 23.00 uur

Aanstaande dinsdag en woensdag de tweede jaargang van Doc25, gemeenschappelijk project van BOS, Ikon, NTR en VPRO met steun van het Mediafonds. De 25 slaat op de lengte van de documentaires maar ook op de leeftijd van de makers, die niet 25 maar wel jong en veelbelovend zijn. Goed project omdat de ‘halve lengte’ meer makers kansen geeft; en omdat de vier van dit jaar aantonen dat duur niets zegt over kwaliteit. Hun onderwerpen en filmstijlen zijn heel verschillend.

Menno Otten, in vroeger werk al beeldpoëet onder de documentaristen, doet niets meer dan 27 kappersklanten in de spiegels van zeven kappers laten kijken (die confronterende ervaring die iedereen kent). Otten doet ook niets minder: het is een fascinerende sequentie die middels al die gelaatsuitdrukkingen menige uitdrukking en reflectie bij de kijker zelf afdwingt.

Alles is gezegd, en meer, dinsdag 21 oktober, NPO 2, 23.30 uur

Aansluitend, om 23.30 uur, Alles is gezegd van Anne-Marieke Graafmans (BOS). Moeder gaat een weekend op stap met vriendin. Dus komen drie beren van volwassen zoons een keer de zorg voor vader overnemen die al achttien jaar gevangen zit in zijn lijf en per spraakcomputer communiceert. De interactie is mannelijk – geintjes, beetje jennen. De zorg soms onhandig maar groot en goed. Dat vader nog wil leven ga je steeds beter begrijpen. Al was die wil lang niet altijd zo sterk als nu en waren de twijfels van de openhartige zonen ooit groter. Indrukwekkend.

Op woensdag 22 oktober, zelfde plaats, zelfde tijden, eerst Moederskind van Lotte van Gaalen (NTR). Waarin een koor van middelbare homomannen repeteert voor een musicalachtige uitvoering over ‘de moeder’. En waarin afzonderlijke leden over de vaak complexe relatie met hun eigen moeder praten. Specifieke verhalen die universelere oproepen. Ten slotte Paradis van Marieke Wijnen (NTR). Welke prijs wil je betalen voor de liefde van je leven? Als Sander en Marie-José elkaar leren kennen staat voor hem al lang vast: een zelfvoorzienend leven opbouwen in de Creuze, op een berg tussen bossen. Zij wil hem en ook wel dat leven, maar de prijs in de vorm van isolement is hoog. Als wijlen Gerard Reve bouwen ze iets paradijselijks dat tegelijk behelpen blijft. Maar het lijkt te lukken en ze lijken gelukkiger dan de schrijver.

Popmuziek - Leon Verdonschot

Ryan Adams
Dat Ryan Adams de laatste jaren aanmerkelijk minder nurks en grillig op het podium staat dan een decennium geleden, bewees hij enkele weken geleden nog tijdens een indrukwekkend concert in Paradiso. In 2002 eiste hij het vertrek van een fan tijdens een concert in Nashville toen die om Summer of ’69 riep, de grote hit van zijn bijna-naamgenoot Bryan Adams (Adams gaf hem overigens wel zelf zijn dertig dollar entreegeld terug). De ultieme wraak op dat moment nam Ryan Adams tijdens een recent optreden: hij coverde Summer of ’69.

Het was niet zijn enige onverwachte cover van de laatste tijd: hier speelt Adams een cover van de jaren-tachtighit van Foreigner, I Want to Know What Love Is.:

Dave Hause
Maar ook Ryan Adams zelf wordt geëerd door anderen. Punktroubadour Dave Hause speelde vorige week een akoestische cover van het openingsnummer van Ryan Adams’ laatste album: Gimme Something Good.

Film - Gawie Keyser

A Walk Among the Tombstones is gebaseerd op het gelijknamige boek van Lawrence Block (1938) die sinds de jaren vijftig onverminderd hardboiled romans schrijft waarin mannen met grote moeite overeind blijven in een maatschappij zonder moreel kompas.

In Scott Franks verfilming van de roman uit begin jaren negentig speelt Liam Neeson de rol van de alcoholische privé-detective Matt Scudder. Neeson is de laatste jaren vaker te zien in belabberde, reactionaire actiefilms waarin wraak en geweld overheersen. Maar dat ligt anders in dit nieuwe werk.

Jaren geleden raakte Scudder aan de drank toen hij als politieagent in New York twee overvallers doodde. Hij raakte zijn baan kwijt en begon voor zichzelf als private eye. In A Walk Among the Tombstones onderzoekt hij een zaak waarin de vrouw van een drugsdealer wordt gekidnapt. De dealer betaalt het losgeld, maar kort daarna vindt hij het in stukken gehakte lichaam van zijn echtgenote in de achterbak van een auto. Ze blijkt niet het enige slachtoffer. De daders zijn twee ‘monsters’ die in een bestelbusje door de stad rijden om vrouwen weg te rapen.

Dat nooit duidelijk wordt waarom de moordenaars zo bloedig te werk gaan is een minpunt. Winst is dat de focus daardoor op Scudder komt te liggen, op wat hem drijft, op zijn speurtocht naar persoonlijke verlossing. Erg mooi is een scène in een bibliotheek waarin Scudder een jongen ontmoet die hem later met wat research helpt. De jongen is slim, hij leest. Tijdens dat eerste treffen bestudeert de jongen de detective even. Vervolgens gooit hij met namen als Sam Spade en Philip Marlowe. In dit zelfbewuste moment krijgt Scudder vorm – inderdaad een reïncarnatie van de klassieke speurders van Dashiell Hammett en Raymond Chandler. Hun personages leefden in een tijd en in een wereld waarin het goede, onwillekeurig aanwezig in hun karakter, meer ruimte kreeg dan in de moderne wereld van Matt Scudder. Hoe hard Scudder ook is, anders dan de wereld om hem heen heeft hij een moreel bewustzijn. Daarom is er voor hem geen plaats in deze maatschappij.

Interessant is dat films als A Walk Among the Tombstones eigenlijk niet meer worden gemaakt. Misschien is de Scudder van de film simpelweg een anachronisme, ten grave gedragen toen de cinematografische wraakfantasieën van modernere helden als Dirty Harry Callaghan en Charles Bronson eind jaren zeventig populair werden. Aan de andere kant: in de literatuur gedijen de klassieke hardboiled figuren. De oude Block is daar een voorbeeld van, maar in onze tijd is de beste schrijver van dit soort verhalen ongetwijfeld Michael Connelly die met zijn creatie Harry Bosch, agent in Los Angeles, Chandler en Hammett doet herleven. Pogingen de Bosch-boeken te verfilmen stranden vooralsnog. Dat is jammer, want de hardboiled mannen zijn fascinerend, zoals Blocks Scudder op het witte doek laat zien. Reden te meer om A Walk Among the Tombstones van harte aan te beleven.

Te zien vanaf 16 oktober

Kunst - Koen Kleijn

Belangrijkste evenement van het jaar voor alles wat zich ontwerper noemt: Dutch Design Week, Eindhoven. Inmiddels zó groot dat je er in één dag niet uitkomt. Een paar suggesties:

Het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie, dat nog niet zo lang bestaat, organiseert In No Particular Order (Schellensfabriek), een presentatie van werk van 21 jonge designers die vorig jaar een ontwikkelbijdrage van het fonds ontvingen. Gecureerd door Agata Jaworska, alumna van Design Academy Eindhoven – waarmee meteen het niet te missen element van DDW genoemd is, de DAE Graduation Show 2014 (De Witte Dame, Emmasingel). Altijd leuk; ik wijs graag op de spectaculaire stoel van Govert Flint, die de kantoorslaaf tot levende computermuis transformeert, op de subtiele en poëtische objecten van Penny Web, die worden aangestuurd door lichaamswarmte of ademhaling om communicatie op grote afstand te intensiveren, de onbegrijpelijke sculpturen van Konrad Bialowas en de tere, letterlijk afbreekbare keramieken lampen van Meng Hsun Wu.

Sommige DAE-studenten kunnen overigens niet wachten op hun afstuderen en tonen hun ‘werk in uitvoering’ al apart van de academie. Daaronder modulaire meubelsystemen (Alex Cashmore), gejatte modeconcepten (Eva Jaeger) en interactieve lampen (Guillemette Legrand), (NS loods, Fuutlaan 12). Daar zitten ook de al-actieve designers van Dutch Invertuals, een levendig collectief met veel gevoel voor experiment. (NS Loods / studio Edhv, Fuutlaan 12b).

Verderop in het drukke atelier van Piet Hein Eek (Halvemaanstraat): schilderijen van Marc Mulders. In het Klokgebouw (Klokgebouw 50) onder andere Future Boxes – The Growing Lab | Mycelia, voorwerpen (dozen) vervaardigd door Maurizio Montalti uit mycelium (u weet wel, dat witte spul dat onder een paddenstoel in de bodem zit).

DDW is ook een internationaal platform geworden. Er zijn presentaties van Oostenrijkse (Advantage Austria) en dertig Poolse ontwerpers, de laatsten in Polish Design: In the Middle of (Temporary Art Centre , TAC). Alumni grafisch ontwerp van de Koninklijke Academie Den Haag tonen hun werk samen met alumni van de Royal Academy, Londen (Glasgebouw, Torenallee).

Toneel – Loek Zonneveld

De dichter, de vampier en het bange meisje - Toneelmakerij speelt Metro

Onder en achter de drukte van ondergrondse treinen huist de geluksvanger Dracula met zijn knecht. Via bewakingscamera’s spot de bloedzuigende graaf ieder los rondlopend pril (vrouwelijk) geluk. Dat hij vervolgens opsluit in zijn kelder vol levenskaarsen en doodse monitoren. Als bloederige hapjes voor zijn eeuwige oude dag. Meteen in de openingsscènes wervelt het in de nieuwe voorstelling Metro van Liesbeth Coltofs Toneelmakerij. De ambitie spat eraf om de alomtegenwoordige bereikbaarheid, traceerbaarheid en fotografeerbaarheid van de nieuwe, bekabelde ICT-mens te verbinden aan de grote verhalen over schoonheid, dapperheid en eeuwige liefde. Nhung Dam speelt mooi het omarmbare Aziatische meisje met een groot vluchtelingengeheim. Sander Plukkaard toont ons de jonge, op zijn eigen dichtregels én op het mooie meisje verliefde schrijverstalent. Eurydice en Orpheus in de metro, dat is het. Roel Adam, die Metro ook schreef, is een mooi-gemene vampierenbrekebeen. En Beppe Costa, de troubadour van het stuntelige liefdeslied, die is vooral zichzelf – de knecht van het Boze die zingt over het Lieve. Metro is een ingenieuze koppeling van sterke beelden en een soms over de eigen voetjes struikelend verhaal van vragen over het leven en de dood. ‘Een audiovisuele rollercoaster en een gruwelsprookje in een’, schreef een krant. Mooie en avontuurlijke voorstelling.

Metro is t/m 22 november onder meer te zien in Dordrecht, Haarlem, Rotterdam, Leiden, Groningen en in het Amsterdamse Theater Bellevue (12 t/m 15 november), inlichtingen toneelmakerij.nl