Muziek
Leon Verdonschot

Het presidentschap van Ronald Reagan leverde al veel muziek op (vooral punk, maar ook deze bijdrage van Little Steven aan zijn herverkiezing in 1984: Vote That Muta Out http://www.bing.com/videos/search?q=little+steven+vote&view=detail&mid=DE0BEEF9C13DA84F22E4DE0BEEF9C13DA84F22E4&FORM=VIRE), George W. Bush leverde nog meer muziek op (het album American Idiot van Green Day als beroemdste voorbeeld), maar het verbleekt allemaal bij de hoeveelheid muziek die een van de twee Amerikaanse presidentskandidaten van 2016 dit jaar op zijn conto mag schrijven.

De ironie is dat Donald Trump al een regelmatig terugkerende naam en een icoon was in met name hiphop, vóór zijn verkiezingsdeelname. Toen nog als een rolmodel: de man die een enorm zakenimperium had opgebouwd. In dit nummer bijvoorbeeld http://www.bing.com/videos/search?q=TI+I+need+dollas&view=detail&mid=71FF7795A922FCD556BB71FF7795A922FCD556BB&FORM=VIRE rapt T.I. dat Trump een nog groter voorbeeld is dan collega-rapper en zakenman Jay Z (‘Used to want dough like Ja Z, but now I’m thinking Donald Trump’). Die toon is nogal veranderd. Er zijn inmiddels vele tientallen nummers van artiesten die niet willen dat Trump hun president wordt. Rapper Rick Ross heeft letterlijk een oud nummer waarin hij opschept over dure nachten in Trumps hotel, en een nieuw nummer waarin hij de presidentskandidaat zelfs bedreigt.

**_Drie van de meest interessante nummers over Trump

Geen echt nummer, maar een rant: een alternatieve verkiezingsspeech door Eminem, tegen Trump. Eminem maakte overigens ooit nog een clip mét Trump in een gastrolletje.

Ook onderdeel van de ‘30 days, 30 songs’-campagne, waarbij van dertig artiesten tot de verkiezingen iedere dag een nummer over (lees: tegen) Trump online wordt gezet: Can You Tell? Van Aimee Mann, die in haar tekst in het hoofd van Trump zelf probeert te kruipen:

Het eerste nummer in die reeks van dertig was dit, van Death Cab for Cutie. Ze nemen de lening van een miljoen dollar die Trump van zijn vader kreeg als basis: ‘Nobody makes it on their own without/ A million dollar loan/ You’ll reap what you’ve sown from/

A million dollar loan/ Call your father on the phone and get that/ Million dollar loan’.

Televisie
Walter van der Kooi

_ Make America Sane Again _
Een viertal Amerikaanse documentaires rond de presidentsverkiezingen bij de VPRO, waarvan twee van Michael Moore: Michael Moore in TrumpLand en Where to Invade Next. De eerste is kersvers. Onder de leus ‘Make America Sane Again’ gaf hij deze maand een one-man-show in een groot theater in Ohio, oftewel TrumpLand. Omdat hem wordt verweten dat hij altijd voor eigen parochie preekt. En omdat hij al vroeg zei te vrezen dat Trump gaat winnen dankzij boze witte mannen van boven de 35 (‘niet meer dan 19 procent van de stemgerechtigden, maar reken maar dat ze allemaal komen, razend en wel’). Recensies van de show en de erop gebaseerde documentaire lopen (uiteraard) uiteen, maar ik begrijp eruit dat Moore, supporter van Hillary, ook begrip toont voor de woede van verliezers van sociaal-economische en culturele veranderingen. In Where to Invade Next (2015) reisde hij, gewapend met Amerikaanse vlag, door Europa om daar oplossingen voor Amerikaanse problemen te zoeken. Zo is hij in Italië vanwege de vele vakantiedagen, in Frankrijk vanwege gezond voedsel in schoolkantines, in Portugal vanwege politieagenten die niet hysterisch doen over drugs, in Noorwegen om te praten met de vader van een door Breivik vermoorde jongen en in Duitsland vanwege hun Bewältigung der Vergangenheit.

Dan nog twee totaal verschillende, maar wel degelijk samenhangende films. Het fascinerende Best of Enemies gaat terug naar de partijconventies van 1968, toen televisiejournaals door het publiek nog als de meest betrouwbare van alle instituties werden gezien. De grote netwerken NBC en CBS zonden de Republikeinse en de Democratische Conventie integraal uit. Nummer drie, ABC, had daar geen geld voor en besloot zich te beperken tot samenvattingen, voorafgegaan door een reeks van tien debatten tussen twee briljante publicisten: William F. Buckley jr. en Gore Vidal. Beiden behorend tot de elite, maar er niet in geboren; beiden bekakt, welbespraakt, ad rem en arrogant; beiden veel gelezen; beiden met een mislukte poging tot politieke carrière achter de rug. Beiden ook overtuigd van eigen absoluut gelijk en de minderwaardigheid en gevaarlijkheid van de opvattingen van de ander. En daarmee van de minderwaardigheid van de ander als mens. Het was een gouden greep: ABC’s kijkcijfers verdubbelden. Het bleek het begin van een nieuw tijdperk waarin debatten en confrontaties steeds meer de plaats innamen van registratie en analyse. Met als voorlopig dieptepunt de kooigevechten tussen Clinton en Trump. Tussen de grondlegger van de nieuw-conservatieve stroming, Buckley, en de liberal Vidal kwam het op een haar na tot letterlijk bloedvergieten. Wel haalden ze het bloed onder elkaars nagels vandaan en verloor Buckley, door Vidal beschuldigd van fascistoïde opvattingen, uiteindelijk zijn zelfbeheersing in schelden (‘faggot’) en bedreiging. Ik wist niets (meer?) van deze beruchte affaire en vrees dat sensatiezucht niet vreemd was aan mijn belangstelling voor de film. Die werd bevredigd, bijna vijftig jaar na dato, maar vanaf het begin werd duidelijk dat het om veel meer gaat dan de rel – omdat de documentaire nu juist wel context en analyse geeft, hoor en wederhoor. En dat het om veel meer gaat dan ‘toen’ en ‘daar’. Vanwege de actualiteit van de problematiek (zowel die van de rol van media als die van sociaal-economische en culturele ontwikkelingen, destijds begonnen); en vanwege het feit dat wat ooit Amerikaans was ook Europees is geworden. Al is er een groot verschil: Buckley tobde de rest van zijn leven over wat hij als een onvergeeflijke faux pas en morele nederlaag ervoer. Trump, vergeleken bij hem een intellectuele dwerg, zit nergens mee. Behalve dan met een verhoopt gebrek aan kiesmannen.

In zekere zin kun je Best of Enemies dus ook als opmaat zien naar Hillary Clinton – A Woman on the Edge. Die film opent met haar stralende acceptatie van de nominatie, als eerste vrouw die president kan worden. In het publiek veel van geluk huilende vrouwen, zoals ook Obama tranen losmaakte. Dan volgt een kijkje in het familiealbum, vrolijk beginnend met in lijzige tongval gespeelde sketches tussen haar en Bill, maar al snel belandend in pijnlijke affaires, in alle betekenissen van het woord. Dankzij Bill, zonder wie ze misschien niet was geworden wie ze is, maar met wie ze door diepe dalen van vernedering moest. Waarbij het feit dat ze vrouw is niet een beetje bijdroeg aan afkeer en karaktermoord. En dat Bill niet was geworden wie hij werd zonder haar, dat wordt op tal van punten zeker zo duidelijk. Neem alleen al de door hem (ook toen al) ontkende verhouding met Jennifer Flowers: als Hillary daar en toen niet een tegelijk woedende en liefhebbende verklaring had afgelegd (‘en als dat niet genoeg is voor mensen, hack, stem dan niet op hem’) was het voor hem einde carrière geweest. ‘Ik ben geen Tammy Wynette-vrouwtje’, zei Hillary woedend, maar ‘stand by your man’ was wel degelijk wat ze deed. Deels uit eigenbelang. ‘Jullie krijgen er twee voor de prijs van één’, zei ze bij Bills inauguratie. Dat was waar maar dat was ook wat door velen niet gepikt werd. En dus moest ze, vernedering zoveel, achter de coulissen verdwijnen. De film is bepaald geen heiligenleven, maar doet recht aan wie ze is en wat ze kan. En dan verschijnt Trump (die van voor de debatten) en je weet zeker dat Michael Moore gelijk heeft als hij zich inzet voor haar verkiezing.

Michael Moore, TrumpLand, zondag 30 oktober, NPO 3, 22.25 uur.

Robert Gordon, Morgan Neville, Best of Enemies, dinsdag 1 november, NPO 2, 22.55 uur.

William Karel, Hillary Clinton – A Woman on the Edge, woensdag 2 november, NPO 2, 22.55 uur.

Michael Moore, Where to Invade Next, donderdag 3 november, NPO 3, 21.10 uur.

Radio
Walter van der Kooi

_ Fluiten in het donker
‘For something completely different’,_ en ‘for something completely unusual’ in deze rubriek: radio. En dan ook nog eens dat vaak gehoonde, bijna vergeten maar soms prachtige genre: hoorspel. Mediafonds en Nederlands Letterenfonds sloegen eerder al de handen ineen voor de literaire variant ervan in het project Fluiten in het donker. Daar komt nu een tweede editie van. Elke Geurts, Ronald Giphart, Gilles van der Loo, Jamal Ouariachi, Maria Stahlie en Niña Weijers kregen opdracht voor het schrijven van een audiodrama van een half uur. Vanaf deze week vrijdagsnachts te horen. De regie is in handen van onder anderen Marlies Cordia en Peter te Nuyl, grootmeesters in en redders van het genre.

Fluiten in het donker, AVROTROS, NTR, VPRO, vrijdags vanaf 4 op 5 november, NPO Radio 1, 00.30 uur. In volgorde: Stahlie, Weijers, Geurts, Van der Loo, Giphart, Ouariachi.

De eerste editie (met werk van onder anderen Kaweh Modiri, Wanda Reisel, Esther Gerritsen en Christiaan Weijts) is nog te horen via de website Woord.nl.

Film
Gawie Keyser

_ Toneelachtige kwaliteit _
Het echtscheidingsdrama L’économie du couple speelt zich vrijwel geheel af in het appartement van het getroffen gezin, en in die zin heeft de film een toneelachtige kwaliteit. Maar in de handen van de Belgische regisseur Joachim Lafosse wordt het verhaal puur cinematografisch: de camera trekt ongemerkt maar altijd dwingend aanwezig van moeder Marie (Bérénice Bejo) naar vader Boris (Cedric Kahn) naar hun tweelingdochtertjes van een jaar of acht. Muziek is er slechts nu en dan, wat de emotionele impact van de handelingen op dat moment in de vertelling versterkt. Deze film gaat over gevoel, over wat te doen wanneer emoties die ooit zo zeker leken opeens niet meer te vertrouwen zijn.

De oma in het verhaal, gespeeld door de veteraan-actrice Marthe Keller, heeft het allemaal kennelijk al eerder meegemaakt. Die komt met clichés: tja, na een tijdje is de begeerte er niet meer, m’n dochter, dan gaat het om vriendschap, en soms moet je er moeite voor doet om die te laten slagen.

Marie, die vijftien jaar samen met Boris heeft geleefd, heeft er genoeg van. Financieel heeft hij nooit zijn steentje bijgedragen, en nu de liefde over is, of misschien ook niet, kan hij niet eens het huis uit, omdat hij geen eigen appartement kan betalen. Zo zijn ze tot elkaar veroordeeld, bijna als gevangenen tussen de muren van hun appartement. En dan blijken gevoelens opeens dubbelzinnig, en rijst de vraag waar je dan nog op kunt vertrouwen.

Lafosse, die eerder het angstwekkende À perdre la raison (2012) maakte over een moeder die haar kinderen vermoordt, heeft een fijn oog voor conflict en drama als het gaat om menselijke relaties. Dat maakt zijn films herkenbaar. De rol van geld in het gebroken huwelijk van Boris en Marie lijkt soms een rookgordijn, een manier om echte vragen over gevoel uit de weg te gaan. Maar misschien ligt de werkelijke tragedie van L’économie du couple juist hierin, namelijk dat praktische zaken het in het echte leven winnen van de romantiek en de liefde.

Te zien vanaf 27 oktober

Toneel
Loek Zonneveld

_ ‘Ik ben het zat om oud te zijn’ _
Er komt een dans voor in de voorstelling Westkaai door Theater Utrecht (regie: Thibaud Delpeut). Die dans, of eigenlijk is het een woest en wild bewegen door heel de kale ruimte heen, zit ergens op driekwart van de avond. Op een moment dat je als toeschouwer ieder besef van tijd al lang kwijt bent gespeeld. De duistere vreemdeling Abad, de mens met de zwijgende aanwezigheid van een orkaan (een sterke rol van André Dongelmans), doet een absurd soort krijgsdans, met een kalasjnikov. Dat wapen en die dans zijn een signaal. Iedereen doet in deze wildernis tot dat moment zijn best om een uitweg te vinden uit dit doodlopend territorium. Vanaf deze dans grijpt iedereen in het woelen om verandering naar precies de geweldsmiddelen die ze probeerden te ontvluchten toen ze ooit hierheen kwamen. Dat is waar de poëzie van Bernard-Marie Koltès veel over vertelt: ruilhandel in radeloosheid. Almaar beweren dat je vecht voor het licht aan het eind van de tunnel, dat je zoekt naar een kosmische vriendelijkheid, maar daarbij de onvriendelijkste middelen inzet die te verzinnen zijn. Het is Koltès’ wanhopige spagaat.

Wanneer de vertrapte oorlogsveteraan Rodolfe (Titus Muizelaar) zegt ‘Ik ben het zat om oud te zijn’ is het alsof hij in één zwiep de geschiedenis weggooit. Niet zijn geschiedenis, maar de geschiedenis. Maar wat dan? Wat blijft er dan over? Het antwoord is een schreeuw. Hij krijgt het in de ademberovende slotscène van zijn zoon, Charles (Joost Bolt): ‘Wat verwacht je dan nog? Ik kijk naar jou en ik zie dat je bijna niet meer kunt lopen, dat het leven je heeft gebroken. Ik bewonder de sterke, autoritaire man, de man van dertig die nog om je heen hangt als een schaduw die ik me vaag herinner, maar het is een schaduw. Wat er werkelijk staat is een oude, in stukken gebroken man die nooit meer aan elkaar kan worden gelijmd. Terwijl ik, kijk eens naar mij, ik lig nog niet aan stukken, bij mij hangt de oude dag als een schaduw om me heen, maar de realiteit staat nog steeds overeind. Jou kunnen ze geen kwaad meer doen. Jij hebt makkelijk praten. Wat maakt het uit dat jij nooit een auto zal besturen, wat maakt het uit om nooit meer een vrouw te neuken. Dat kunnen ze jou niet meer afnemen, want je kunt dat toch allemaal toch niet meer. Maar mij, mij kunnen ze nog wel kwaad doen. En als de toekomst medelijden heeft met ouden van dagen door deze te vergeten, dan kunnen ouden van dagen ook wel eens medelijden hebben met iemand op wie de toekomst loert als een vijand.’

Hoop en troost liggen in Koltès’ werk bij de meest hopelozen. Dat is een paradox om goed over na te denken, en daar bieden Koltès en de enscenering van Thibaud Delpeut je alle ruimte toe. En zeker, ja, die paradox is onverteerbaar en meedogenloos. Maar ik schreef al eerder dat de toneelvertelling die Westkaai heet verre van gemakkelijk toneel is. Als je bereid bent je te openen voor haar poëzie krijg je er veel, zeer voor terug.

Westkaai speelt t/m 10 december overal in het land, 12 en 13 november in Stadsschouwburg Amsterdam; theaterutrecht.nl

_ Holla-festival - _ Karina Holla speelt nog enkele keren Fremd-Körper
Karina Holla is van de mime. Ze is de ongekroonde koningin van de Nederlandse mimekunst. De afgelopen (bijna) veertig jaar maakt ze bewegingstheater. Ze kiest ervoor om dwarse en onafhankelijke individuen, vaak kunstenaars, meestal vrouwen, tot onderwerp van haar werk te maken. Ze is altijd inspiratie blijven putten uit de jaren die, om zo te zeggen, ‘haar tijd’ zijn, haar ijstijd, de jaren van haar oerknal, het interbellum, de republiek van Weimar, de jaren van de lange schaduwen. En dan is er nog dat onderwerp dat haar eindeloos blijft fascineren: de schoonheid, de zeggingskracht en de kwetsbaarheid van het ouder wordende lichaam.

Al die onderwerpen komen samen in de voorstelling Fremd-Körper. Over Ella Gericke. Die na de dood van haar man twaalf jaar leeft in zijn gedaante, als kraandrijver in een groot staalconcern. Ze knipt haar haren, vermaakt de kleren van haar man, zorgt dat de collega’s haar herkennen als Max Gericke. Ze zuipt bier en vreet varkensvlees. Ze neemt foute baantjes in de Hitler-tijd, om maar niet gekeurd te worden voor de oorlog. Ze steekt haar hoofd in de strop van de levensleugens. En ze kan niet meer terug. Ze overleeft, ze wordt betrapt en ontmaskerd. Ze krijgt een proces en haalt de krant. Ze wordt de hoofdfiguur in een kort verhaal van Brecht. En uiteindelijk in een toneeltekst van Manfred Karge. Nu speelt Karina Holla hem/haar.

Karina Holla heeft een stem als uit een diep gewelf. Met haar kleine lichaam kan ze zo ongeveer alles spelen, maar dan ook werkelijk álles. Binnen in haar wonen veel gedaanten, ook de meest afzichtelijke monsters. Fremd-Körper zal de komende avonden gespeeld worden tijdens een klein en bescheiden festival dat haar naam draagt: het Holla-festival, waar jonge mimekunstenaars komen spelen die zij heeft geregisseerd. In Hardingsoefeningen bijvoorbeeld, naar Het dikke schrift van Agotha Kristof: ‘We moeten huilen. We willen niet huilen. We harden ons.’ Gaat dat zien!

Holla-festival, deze week, donderdag t/m zondag, 20.30 uur en zondag om 16 uur, in het Ostadetheater in de Amsterdamse Pijp, reserveren: ostadeadam.nl

Beeld: Joshua Walter, Roel van Berckelaer