FILM - Harmonium
Gawie Keyser
Het altijd fijne festival Cinemasia start pas over een week, maar we kunnen alvast een voorschot nemen met de nieuwe film Harmonium, een ijzersterke thriller van de Japanse regisseur Koji Fukada. Op het oog gaat het verhaal over het saaie bestaan van Toshio (Kanji Furutachi), zijn vrouw Akie (Mariko Tsutsui) en hun dochter van een jaar of acht, Horatu (Momone Shinokawa). Maar hier komt verandering in wanneer een vreemdeling bij het metaalatelier van Toshio arriveert, gelegen naast het huis van het gezin.
We weten meteen dat het foute boel is met die mysterieuze bezoeker, Yasaka (Tadanobu Asano). Opeens is hij er, gekleed in een wit, tot aan de nek dichtgeknoopt shirt en een strakke, zwarte broek die de lengte van zijn lichaam extra benadrukt. Hij kijkt indringend naar Toshio, alsof hij iets essentieels wil zeggen. Dat gebeurt niet, althans niet voordat hij zowel Akie als Horatu heeft ingepalmd met zijn charme. Yasaka treedt namelijk in dienst van Toshio en al gauw wordt hij behandeld als een lid van het gezin. Tijdens een picknick blijkt dat Toshio en Yasaka een geheim verleden delen – allebei waren ze betrokken bij een incident waarin een man werd vermoord.
Het sterke aan Harmonium is de wijze waarop de sfeer van normaliteit constant wordt ondermijnd door subtiele aanwijzingen dat er iets gevaarlijks onder de oppervlakte dreigt. Het alledaagse heeft een bepaald ritme, visueel en auditief vormgegeven door Horatu die een huisorgel bespeelt. En door het feit dat het gezin gelovig is: moeder en kind gaan graag naar de kerk, hoewel de vader opvallend minder enthousiast meedoet. De aanwezigheid van Yasaka versterkt de sfeer van rust. Hij gaat mee naar de kerk, hij helpt Horatu met haar orgelspel. Maar dit alles is slechts schijn.
De film speelt slim in op onze hunkering naar normaliteit. En dát is een curieus fenomeen in fictie, een paradox eigenlijk. Wie een verhaal leest of een film ziet wil onbewust niets liever dan dat het allemaal goed komt, terwijl de lezer/kijker precies hetzelfde soort ‘plezier’ beleeft aan het weten, of de verwachting, dat een dramatisch conflict de boel toch onvermijdelijk op z'n kop gaat zetten.
In het geval van Harmonium uit deze verwachting zich in een ondragelijk unheimisch gevoel (wat het plezier des te meer versterkt). Regisseur Fukada rekt dit uit zo lang hij kan, tot op het moment tijdens de picknick als Yasaka zijn masker laat vallen. De overgang van normaliteit naar chaos is schokkend, te meer doordat de man met het witte shirt na een paar minuten simpelweg zegt: o, nee, ik bedoel het niet zo, glimlacht, en weer met Horatu bij de oever van een riviertje gaat spelen.
Harmonium is te zien vanaf 2 maart. Cinemasia, een feest van recente en klassieke films uit Azië, vindt van 7 tot 12 maart plaats in de filmtheaters Kriterion en Rialto te Amsterdam
TELEVISIE - Hooligan Sparrow
Walter van der Kooi
In China staat op verkrachting levenslang of doodstraf. Oftewel: staat en partij beschermen de vrouw maximaal. Moet een heerlijk veilig gevoel zijn (ik zoek vergeefs het sarcasmeteken op het toetsenbord), maar daar denken sommige vrouwen anders over. Een van hen is activiste Ye Haiyan. Dat Ai Wei Wei een van haar supporters is, is niet verbazingwekkend. Die twee staan samen, met wat anderen, op een naaktfoto. Als protest en provocatie. Ze is even volhardend, sterk en moedig als hij. En het feit dat ze zich Hooligan Mus (Sparrow) noemt, naar dat minst sterke en in bescheidenheid toch mooiste aller vogeltjes (op bevel van De Grote Roerganger ooit bijna uitgeroeid als volksvijand die graankorreltjes jatte) - dat verraadt een vergelijkbaar gevoel voor humor. In het persbericht bij een indrukwekkende documentaire over haar en medestrijdsters (er is ook een enkele man bij) zegt de VPRO dat ze aandacht vraagt voor de erbarmelijke werkomstandigheden van sekswerkers in China. Dat is correct. Sterker: ze ging in een bordeel werken en bood daar ‘gratis seks’ aan om aandacht voor het ellendig lot van hoeren te vragen. Maar het gaat hen om veel meer: om vrouwenrechten überhaupt, om propaganda voor veilige seks, om de schandelijke manier waarop veel mannen wegkomen met verkrachting, om kinder-, in dit geval meisjesmisbruik. Brandpunt in het begin van de film is het actievoeren rond een schandaal dat plaats vond op het Zuidelijke eiland Hainan. Zes schoolmeisjes, tussen elf en veertien, waren absent. Ze bleken de voorgaande dag niet thuisgekomen te zijn: meegenomen door twee mannen die hen in een hotel misbruikten. Een ambtenaar en, hou je vast, het schoolhoofd. Gruwelijk, maar nog gruwelijker het vervolg: bewakingscamera’s die het inchecken door mannen en kinderen vastlegden waren voor de politie niet overtuigend genoeg. Er zou geen seks geweest zijn. Wanhopige ouders zetten een bebloed onderbroekje op internet. Toen werd een andere kaart gespeeld: het schoolhoofd zou de kinderen betaald hebben en de straf voor kinderprostitutie is maar vijf tot vijftien jaar. Hooligan Mus en haar vriendinnen beten zich vast. Kijk zelf. De film geeft inzicht in een verrot politiek en juridisch systeem; in de vaak beroerde positie van vrouwen; in de ongelofelijke moed die nodig is de Macht te lijf te gaan; in de radicaliteit en creativiteit van degenen die dat wagen. Maar in het kwadraat bewijst de film ook nog hoeveel moed vereist is om een film over deze mensen en thematiek te maken. Regisseur Nanfu Wang was na twee jaar Amerika teruggegaan om een portret van Ye Hainan te maken. En dat portret wordt omraamd door alle muren die gewone en geheime agenten, ambtenaren, bureaucraten, ‘stillen’ probeerden op te werpen om Wang het werk onmogelijk te maken. Ye is dapper, Nanfu is het, minder extravert polemisch, evenzeer. Ik heb nooit geloofd dat mannen dapperder zijn dan vrouwen, als je zulke algemeenheden al mag gebruiken. Maar ik ben wel weer zwaar onder de indruk als dat zo zonneklaar bewezen wordt. Overigens moet u in bovenstaande geen pleidooi voor doodstraf (al dan niet voor verkrachting) lezen, maar dat vermoedde u hopelijk al.
Nanfu Wang, Hooligan Sparrow, VPRO 2Doc, woensdag 8 maart, NPO 2, 23.10 uur