Film – Kollektivet

Ontrafeling aan de keukentafel

In Thomas Vinterbergs nieuwe film Kollektivet, over het leven in een commune in Kopenhagen in de jaren zeventig, ontvouwen zich de motieven op ongecompliceerde wijze: het individu staat tegenover het collectief; onbaatzuchtigheid komt in conflict met egoïsme, en de liefde is het allerbelangrijkste in het leven. Maar dan komt Vinterberg met een confronterend dilemma: wat doe je wanneer je geliefde een relatie met een ander begint, en wat doet de gemeenschap met deze ontregelende ontwikkeling?

Anna (Trine Dyrholm), een mooie vrouw van middelbare leeftijd, zit ermee. Haar liefde voor haar man Erik (Ulrich Thomsen) is gróót, en haar bestaan samen met al haar vrienden in het prachtige herenhuis is idyllisch. Bovendien is dit het tijdperk van de vrije liefde. Maar als Anna meegaat in al die vrijheid, als ze ermee instemt dat Eriks liefje Emma (Helene Reingaard Neumann), een jonge studente, bij hen in huis komt wonen, cijfert ze zichzelf weg. Hoe onbaatzuchtig haar liefde dan nog is, of juist hoe zelfzuchtig die liefde is, moet dan maar blijken.

Ook de mensen waarmee Anna en Erik in huis wonen worden opgezadeld met het dilemma. Laten ze het echtpaar het probleem zelf oplossen, stijgt de spanning in huis en hebben ze geen leven meer en is het afgelopen met de commune. Voor Anna en Erik is de situatie extra wrang. Wanneer ze intrekken in het huis, dat ooit van Eriks familie was, besluiten ze er een commune van te maken, juist omdat ze denken zo dichter bij elkaar te komen. Erik: ‘In een huis zo groot raak je elkaar snel kwijt.’

Kollektivet is een typische Vinterberg. Het is gebaseerd op zijn toneelstuk, op zijn herinneringen aan opgroeien in een commune. Sterk is de wijze waarop hij het persoonlijke vermengt met een visie op de huidige samenleving. Alle aandacht gaat uit naar de relatie tussen het individu en de gemeenschap, net als in zijn vorige werk: het familiedrama Festen (1998), Jagten (2012), over een man die van kindermisbruik wordt beschuldigd, en de Thomas Hardy-verfilming Far from the Madding Crowd (2015). Wat betreft vormgeving is het pluspunt bij Vinterberg dat er inmiddels van de cinematografische ‘beweging’ Dogma – je kunt beter spreken van een grap – weinig tot niets is overgebleven in zijn films na Festen. Net als Madding Crowd ziet Kollektivet er schitterend uit: gefilmd in breedbeeld en met zachte lenzen en met jaren-zeventigmuziek die de sfeer van ‘toen was alles mooi’ versterkt.

Maar Vinterberg kijkt ook kritisch naar het verleden. Hij verbeeldt de spanning tussen vrijheid en repressie effectief in scènes waarin de liefdestragedie zich en public voltrekt: aan de keukentafel met alle huisbewoners aanwezig. Anna en Erik en Emma wil zo graag mee in de droom van de vrije liefde, maar dat betekent per definitie dat ze de meningen van anderen moeten laten meewegen in wat ze gaan doen. Hoogtepunt hierin is de geestelijke ontrafeling van Anna, sterk vertolkt door Trine Dyrholm. Het is duidelijk dat deze mini-samenleving niets voor haar kan doen. Haar pijn, haar vernedering, is van haar, hoezeer de anderen ook door het drama worden geraakt. Moeten zij dan voor Anna zorgen? Nee, in de liefde, zo laat Kollektivet zien, hebben we niets aan free love.

Te zien vanaf 21 april.

GAWIE KEYSER

Dans – Seele/Herz

Het villen van de faun

Het achterdoek is van geplooide, zilverkleurige stoffen. Een zwarte jongen met rooie punky kuif en een mooie stem (Uri Eugenio) komt vertellen dat de held van dansen hield en dat-ie wat overmoedig was. Kort daarop begint de dansbattle, de wedstrijd tussen de brutale dansfaun (Tim Persent) en de god der kunsten (de rooie kuif) – waarbij de god wint en zijn slachtoffer dansend vilt. Dat verhaal wordt in Seele een paar keer opnieuw verteld, althans enkele keren opnieuw opgestart. De muziek helpt. Twee evergreens, te weten I Feel Good van James Brown en meerdere, vaak nogal valse versies van Girl from Ipanema, groeien als het ware als twee woekerende klimopstruiken tegen en in en door elkaar omhoog. Seele is een mini-epos over esthetische hoogmoed en gedanste sterfelijkheid. Je voelt permanent de dunne huid van het verhaal, en toch verveelt het allemaal geen seconde. De muziek van Kate Moore, in verschillende varianten van ritmische opzwependheid, komt hier nog uit een doosje. Voor deel twee, Herz , wordt het zilverdoek weggetrokken en komt een wonderschone, doorschijnende, groene ‘schildering’ vrij. Aan de horizon verschijnen de musici van The Stolz Quartet, vrouwen die met hun klankpatronen en hun lijfelijke aanwezigheid een geweldige en nieuwe ademtocht in de voorstelling naar binnen blazen en strijken.

Het wonder van de gedanste muziek en de gemusiceerde dans neemt een aanvang. En houdt ook niet meer op. Het is golven van schouders tot heupen en in benen. Het zijn uitslaande armbewegingen, elegant herhaalde draaien, met die energieke zwiep naar achteren. Het is het rollend en bollend grondwerk. Dat alles komt van het dansante ‘koor’ van reddende, pestende en commentariërende vrouwen: Luana van Eekeren, Audrey Apers, Camilla Bundel, Fariza Achoendova, Vera Goetzee. Daarbij de achterwaartse en voortploegende zwierigheid van de faun en zijn belager, de eerder genoemde Persent en Eugenio. Het vloeit allemaal in en uit elkaar in een krachtige bewegingsstroom die maar niet op lijkt te houden. En de vier musicerende dames zwieren mee. Jellantsje de Vries en Liesbeth Steffens doen violerend diverse pas de deux met de danseressen. Celliste Lidy Blijdorp hupst en kroelt dat het een aard heeft. Althoboïste Marieke Schut heeft in de prettig los geïmproviseerde inleiding op het podium vooraf aan de voorstelling, al gewag gemaakt van haar leraar in Freiburg, die haar een speciale ademtechniek leerde, waardoor ze met haar lijf in een golvende acht-beweging tegelijk in en uit kan ademen. Waar ze optimaal haar voordeel mee doet door beweeglijk als een prima ballerina melancholieke uithalen te blazen, die geen eind lijken te kennen.

Alles bij elkaar levert Seele/Herz van LeineRoebana ruim vijf kwartier aan gelukzaligheden op die van een dusdanige auditieve, beeldende en fysieke schwung zijn dat ik er geen genoeg van kon krijgen. Een dierbare vriend die van bewegen weet, en van schoonheid, vertelde me: dit moet jij gaan zien! Hij had gelijk. Ik geef het bij deze door: dit moet u gaan zien!

Het kan nog maar even.

[Seele/Herz](leineroebana.com)[van LeineRoebana](leineroebana.com) speelt nog op donderdag 21 april in Den Bosch (Verkadefabriek), donderdag 28 april in Theater Griffioen te Amstelveen en op vrijdag 29 april in de Rotterdamse Schouwburg.

LOEK ZONNEVELD