Film – The Other Side & Weiner
Gawie Keyser
Twee nieuwe documentaires tonen de duizelingwekkende tegenstellingen in de Amerikaanse samenleving: The Other Side van Roberto Minervini gaat over mensen die niets hebben en daardoor zelfdestructief en nihilistisch leven, terwijl Weiner een blik werpt op de wereld van rijkdom en de relatie tussen high politics, celebrity en media.
Wie precies wil weten wat Anthony Weiner allemaal voor fouts en ergs heeft gedaan, hoeft zich alleen maar tot google.com te wenden. Wees hier vooral niet schuchter in; de hele wereld is gefascineerd door zijn privé-leven. Ook de Amerikaanse documentairemakers Josh Kriegman and Elyse Steinberg die een film hebben gemaakt over de eens zo veelbelovende carrière en de spectaculaire val van deze Democraat en lid van het Huis van Afgevaardigden.
Weiner — uitgesproken als wiener, slang voor ‘worstje’ – kwam ten val toen bekend werd dat hij sms’jes met beelden van zijn geslachtsdeel aan vrouwen had gestuurd. Het is nog allemaal veel complexer dan dat, hoe ongeloofwaardig dát ook klinkt, maar als gezegd, op het net staat het hele trieste verhaal, compleet met foto’s, natuurlijk.
Wat Anthony Weiner interessant maakt, is dat hij duidelijk een talentvolle politicus is (was). Daar komt bij dat hij getrouwd is – of was, Google is hier vooralsnog onduidelijk over – met Huma Abedin, een aantrekkelijke jonge vrouw die zelf op hoog niveau in de Amerikaanse politiek carrière heeft gemaakt als naaste medewerker van Hillary Clinton.
Zo vormden Weiner en Huma een koppel dat veel weg had van Bill en Hillary: progressieve politici die onder een mediavergrootglas kwamen door het eigen falen. De vraag of er verlossing mogelijk is in de politiek vormt in beide gevallen de rode draad.
In Weiner volgt de camera de politicus tijdens de verkiezingsstrijd van een paar jaar geleden om het burgemeesterschap van New York. In de film blijkt opnieuw hoe goed die Weiner werkelijk is: een begenadigd spreker met de unieke gave om contact met gewone mensen te leggen, een vooruitstrevend denker op het gebied van maatschappelijke zaken. Maar ook: een reactionair die al gauw de ‘Trump van links’ werd genoemd. De wereld lag aan zijn voeten. Maar toen volgde het ene sexting scandal na de andere. En het was gedaan met Weiner. Zijn leven werd een tragedie: deze talentvolle man moest de gifbeker drinken, een puur Amerikaanse cocktail van seks, politiek en celebrity.
Ver verwijderd van de wereld van Weiner, in een woonwagen in Louisiana, leeft Mark. Een man van rond de dertig zonder een vaste baan, die rondkomt van het maken en dealen van crack.
In The Other Side van Roberto Minervini ontmoeten we hem voor het eerst wanneer hij naakt langs de weg ligt. Later in de film blijkt dat hij dit vaker doet: het bos in lopen, zijn kleren uitdoen en wat gaan slapen, of gewoon in de verte turen. Ook weten we nu dat de kans groot is dat hij in de roes van de drugs verkeert. Hij wil ontsnappen, maar hij kan nergens naartoe behalve naar het bos waar het stil is.
De stijl van Minervini, een Italiaan die in de laatste jaren een serie documentaires over Amerika heeft gemaakt, doet veel denken aan die van de Oostenrijker Ulrich Seidl, bekend van harde documentaires zoals die waarin witte vrouwen naar Afrika reizen om seks met zwarte mannen te hebben. Seidl heeft weinig empathie met zijn personages; bij hem overheersen cynisme en ironie, zodat platheid de enig mogelijke uitkomst is. Minervini daarentegen slaagt er met The Other Side in door te dringen tot de psychologie van zijn personages.
Door de vlieg-op-de-muur-benadering komen we dicht bij hen, in dit geval Mark, een man wiens zelfvernietiging een element van spiritualiteit heeft. Hij zoekt liefde, hij vindt die bij Lisa, eveneens een junk. Mark en Lisa in hun woonwagen: spuitend en slikkend en de liefde bedrijvend. Het is hard, dit alles, en de camera van Minervini kijkt geen moment de andere kant op. Want dit is de andere kant, en die zullen we zien.
The Other Side maakt geen statements over de kloof tussen arm en rijk, of over hoe ver de wereld van zo’n Anthony Weiner en Huma Abedin – en dus ook van Hillary Clinton – verwijderd is van dit bosrijke gebied in Louisiana waar Mark en Lisa langzaam maar zeker verder wegglijden in de hel. Minervini laat slechts hun bestaan zien. Door zijn stijl, bijvoorbeeld het prachtige camerawerk en de belichting die een sfeer van verdriet creëert, maar bij vlagen ook een vreemd soort rust die grenst aan meditatie of spiritualiteit, brengt hij ons dicht bij hen, bij wat ze voelen en bij wat ze willen in hun leven. En dat is niet eens zo veel.
Weiner is nu te zien.
The Other Side draait vanaf 29 september landelijk, ook in het kader van Looking for America, een speciaal programma in het Filmmuseum EYE te Amsterdam waar de focus ligt op de geschiedenis van en huidige stand van zaken in de onafhankelijke Amerikaanse cinema, van 7 oktober tot 21 december.
NB: Vanaf komende week bloggen cursisten van de masterclass Film & Leven wekelijks op de website van Het Groene LAB over de films die te zien zijn in het EYE-programma Looking for America.
De masterclass Film & Leven, een cursus over diepgravende filmkritiek, wordt aangeboden door Gawie Keyser, en is een initiatief van het Domein voor Kunstkritiek in samenwerking met EYE en De Groene Amsterdammer.
Televisie – One night stand
Walter van der Kooi
Mooier tekst over cultuurconfrontatie dan Elsschots zwanenzang Dwaallicht ken ik niet. Frans Laarmans, die met tegenzin besluit niet via de kroeg maar linea recta naar huis te gaan, treft (zul je altijd zien) drie ‘zwartjes’, Afghaanse zeelui, op zoek naar Maria van Dam, die hen, toen ze werkte op hun schip, haar adres gaf. Hij helpt hen zoeken. Op die queeste komen ze tegenover een beeldje van de gekruisigde Jezus te staan, ‘gewoon’, hangend in een politiebureau. De moslims zijn ontzet over de gruwel en vragen uitleg. Atheïst Laarmans kan er niet onderuit het christelijk verhaal te vertellen. Absoluut onbegrip: God een zoon? En laat de Almachtige dit toe – met die zoon? Verbijsterd zijn ze.
Exact diezelfde scène en verbijstering valt te zien in de eerste ‘One Night Stand’ van dit seizoen: Messias. Daarin valt de allerlaatste Nederlandse gelovige, hoogbejaard, tijdens de Heilige Mis dood neer, maar ziet de bisschop, die daar begrijpelijk nogal mee zit, een man in lendendoek met kruis vanuit de branding het strand op komen. Wat kunnen hij en wij anders denken dan dat het de Wederkeer betreft? Een hele eer en troost om die juist nu te mogen meemaken. Dus doet de bisschop het tegenovergestelde van Dostojevski’s Grootinquisiteur, die Jezus gevangen liet nemen, en biedt hij hem een niet-sobere brood-, bed- en badregeling. Probleem is alleen dat bisschop en Verlosser elkaar niet verstaan. Dus wordt ‘de moslim’ ingeschakeld. Dat blijkt een vrolijke snuiter, die in de kelder koper poetst als hij niet zit te pitten en die in de vraag ‘spreek je Aramees’ een gouden kans ziet. ‘Nou en of’ (maar niet heus). Mirakel is dat drenkeling en koperpoetser toch taalgenoten blijken. De gisse ‘Aramese’ tolk begrijpt dat er een grandioos misverstand speelt, maar ook dat er voor de zogenaamde Messias en hem veel te halen valt als ze meespelen. En dan krijg je onder veel meer dus een scène waarin de drenkeling over het Jezusbeeld precies zegt wat Elsschots Afghanen zeiden. En waarin de poetser, die de westerse cultuur behoorlijk heeft leren kennen, als een soort Laarmans de kern van het christendom probeert uit te leggen – die hij even bizar vindt als zijn nieuwe vriend.
Overigens vindt in deze film ook in het echt een wonder plaats want de drenkeling spreekt volgens mij Farsi en de poetser Arabisch of Berbers. Acteur ‘Jezus’ blijkt inderdaad uit Iran te komen, ‘de moslim’ wordt gespeeld door een Marokkaanse Belg. Misschien vergis ik me. Misschien niet – en dan moet ik er eigenlijk wel om lachen. Is het een goede film? Niet echt, vind ik. Comedy is sowieso het allermoeilijkste genre. En niet alle ongeloofwaardigheden pik je grijnzend. Maar soms is het geestig. Het is in elk geval brutaal. En het raakt aan zaken die voor gelovigen niet makkelijk zullen liggen. Al zal niemand opkijken van een corrupte kardinalenkliek. Kijk zelf. Of niet.
Maar weet dat de reeks ‘One Night Stand’ dus weer begint. Zes losstaande ‘halve speelfilms’, vaak van jonge makers. Er zitten elk jaar een paar mooie, originele tussen. Het is een beetje ‘arthouse-televisie’. Het vormt voor makers soms de opstap naar een ‘grote’ film, maar het is wel degelijk een genre ‘in its own right’.
‘One Night Stand’, elfde seizoen, zes films, NTR/Vara/VPRO, zondags, NPO 3, 22.30 uur. Beginnend op 2 oktober met Rob Lücker (regie), Anne Hofhuis (scenario), Messias
De vrije markt
Rotterdam is booming en daar speelt de nieuwe Markthal ook een rol in. Bij mijn weten vormen de succesvolle Amsterdamse Hallen geen bedreiging voor de Ten Katemarkt, misschien wel integendeel. Maar aan de Maas ligt dat echt anders. De traditionele, grote markt op het Binnenrotteplein kreeg niet alleen een spectaculaire, trendy, iconische buurman, maar moest ook inkrimpen vanwege herinrichting. Hard gelag voor veel kooplui van wie oma en opa er soms al stonden. De meesten voldoen niet aan de eisen mee naar binnen te mogen (willen dat ook meestal niet) maar vragen zich af of ze een plek houden, en zo ja, waar.
In de aardige documentaire De vrije markt volgen we een aantal van hen in de aanloop naar de grote veranderingen. Eentje, jong en ambitieus, wil de Hal in en gooit hoge ogen; de anderen zijn vooral defensief en onzeker. Natuurlijk is er een verhaallijn waarin de spanning tussen politiek, ambtenarij en moderniteit aan de ene en verdomd hard werkende Nederlanders en traditie aan de andere kant zich manifesteert. Maar bovenal focust de film op het marktbedrijf, op de visbakster, de groentevrouw, de kaasboer en hun dagelijks doen en praten. Opvallend dat er begrijpelijke onvrede is over de boven ons gestelden, maar dat de sfeer toch zelden grimmig lijkt te worden (ik heb het idee dat Amsterdammers agressiever zijn). De film is duidelijk meer dan een lange reportage – vooral visueel valt er veel aardigs te beleven. En dat in een debuut. Die Hal zal een mirakel zijn, fijn ook voor toeristen als ik en bovenmodale verdieners. Maar het hart breekt toch een beetje als je de man die de collega-marktlui sinds jaar en dag van koffie en thee voorziet zijn kar met ketels door een bomvolle Hal (waarschijnlijk vol trendy horeca en barista’s) ziet duwen, waar niemand in dit prehistorisch relict geïnteresseerd lijkt.
Marleine van der Werf, De vrije markt, KRO-NCRV/RTV Rijnmond, woensdag 5 oktober, NPO 2, 23.00 uur. RTV Rijnmond, zaterdag 12 november, 17.00 uur waarna elk uur herhaling
Toneel – Distel
Loek Zonneveld
Haat & Nijd** De ruimte ziet eruit als een crematorium in het nieuwe project van Harry Mens, de bejaarde makelaar met immer panklare cabaretteksten binnen handbereik: ‘Cremeren moet weer mooi worden!’ Deze crematie heeft echter al enkele jaren geleden plaats gehad. Het auditorium (ontwerp: Thomas Rupert) is een soort hel van de rouwverwerking. De buitenwereld (foto’s van een oerbos) en de afzuigkappen in het plafond lijken langzaam de grond in te zakken. De avond heeft ook iets van een hallucinatie. Bovenstaande observatie komt derhalve geheel voor rekening van schrijver dezes. Een moderne hel dus. En de hel, zo weten wij sinds Sartre, dat zijn de anderen. Althans op aarde. Aan gene zijde is de hel gewoon de hel. Titelfiguur Distel bevindt zich, voor de gelovigen onder ons, zonder twijfel sinds zijn zelfdoding, waarover veel wordt geroddeld, daar, geroosterd in oudtestamentische vuren. Hij had misschien zijn zachte kanten, maar verder moet de pater familias Distel een onversneden schurk zijn geweest. Zijn portret wordt vandaag met veel bombarie onthuld. Een echte Van Warmerdam overigens. Alex bedoel ik. Distel lijkt onder diens schildershand zelfs een beetje op Harry Mens.
De voorstelling Distel (Orkater, tekst Rob de Graaf, muziek Roald van Osten, regie Michiel de Regt) is geconstrueerd volgens de rooms-katholieke Dodenmis. Twee zoons doen de bas en de bariton, de moeder/weduwe is de sopraan, de secretaresse/minnares neemt de warme alt voor haar rekening. Samen vormen zij ook het koor. Er is een viermansband die klinkt als een symfonieorkest. We volgen de klassieke Latijnse weg. Beginnend bij Requiem aeternam schuifelen we decent via Kyrie en Sanctus naar Agnus Dei. De hooghartige weduwe van Juul Vrijdag en de rouwende maîtresse van Jacqueline Blom bevechten elkaar de eerste-klasseplaatsen. De twee zoons zijn ongeleide projectielen. Mattias van de Vijver zit in een rolstoel. Hij heet Semper, Latijn voor onophoudelijk en onvermoeibaar, en dat is ook zijn liefde voor vader Distel. Jan-Paul Buijs heet Colt en dat is hij ook. Hij schiet uit de heup met zijn diepgewortelde haat. Met als hoogtepunt een aria waarin hij de vaderliefde verbeeldt als een sadomasochistische strafexercitie. Schitterende alleenspraak overigens.
De tekst is een effectieve De Graaf, geen woord te veel. De muziek is erg goed, althans voor mijn oren, bij vlagen zelfs schitterend. De regie is een bizarre choreografie voor te vroeg losgelaten gekken. Met sterke nummers. Hoe krijg je een vol glas wijn van boven op de verkeerde kant van een schilderijenlijst, vanuit een rolstoel naar de dorstende lippen van een gehandicapte.
Ga maar kijken.
Distel is tot en met 29 oktober door het hele land te zien; orkater.nl
Beeld: still uit Weiner, regie Josh Kriegman, Elyse Steinberg
Beeld: filmposter The Other Side, regie Roberto Minervini
Beeld: still Messias, One night stand, NTR/Vara/VPRO
Beeld: still De vrije markt, KRO-NCRV/RTV Rijnmond
Beeld: Distel, Orkater (Ben van Duin)