Er bleek nóg een Australië-connectie, want een voormalig paleis van de sjah was ingericht als centrum voor plastische chirurgie waar een landgenoot van Plasto volcontinu slachtoffers opereerde van het Eerste Wereldoorlog-achtige front in de oorlog die Saddam Hoesseins Irak begonnen was. De verwondingen zijn niet om aan te zien, het fatalisme is niet om aan te horen: als Allah de verminking van mijn zoon niet had gewild, had hij de granaat wel elders laten ontploffen – geprezen zij Zijn naam. Vaak waren het zoontjes, want gruwelijk de aanblik van bussen vol pubers, met nauwelijks militaire training, op weg naar het front: analfabeten die meteen de mijnenvelden in mochten. Van familieleven was weinig te zien, behalve de trots van ouders op hun hoogsteigen martelaartjes.
Mede als reactie op dit sindsdien dominante beeld maakte Kim Longinotto het fascinerende Divorce Iranian Style (1998), rechtbankfilm over echtscheidingszaken, waarin bleek dat er naast religieuze fanaten in Iran ook mensen leefden. Wonder dat ze die documentaire mocht maken. In het land zelf werd de documentaire verboden, maar illegaal had zij toch een enorm bereik. Fascinerend beeld van zowel het andere als het universele inzake paarvorming, huwelijkse verhoudingen, formele mannenmacht en (soms) informele vrouwenmacht.
En nu komt er zomaar een Nederlandse documentaire waarin we diep in het leven van een Iraanse familie belanden, deze keer niet rond scheiding maar rond bruiloft. Filmend echtpaar Jet Homoed en Sharog Heshmat Manesh reizen naar Teheran waar Sharogs zuster Maryam, zowel kostwinner als hoofdverzorgster van hun ouders, gaat trouwen. Aangekomen blijkt niet alles in kannen en kruiken: er zijn obstakels en twijfels, juridisch, financieel en psychologisch, aan beide kanten. Waardoor de film niet alleen een intieme en kiese blik werpt op gewoonten, gebruiken, verwachtingen van Iraanse mensen die een verbintenis willen aangaan, maar ook de speelfilmachtige vraag opwerpt: krijgen ze elkaar? Een van de problemen is de spanning tussen traditie en moderniteit, toegespitst op het al dan niet betalen van een ‘bruidsborg’ door de bruidegom – en, als die betaald zou worden, de hoogte: symbolisch of substantieel bedrag?
Broer Sharog zegt dat de beste bruidsborg Maryams recht op echtscheiding zou zijn, maar daarin voorziet de wet niet. Maryam is 45, een leuke, sterke vrouw. Gezeten aan de naaimachine waarop ze haar bruidsjurk maakt vertelt ze dat er eerder ooit een huwelijk leek te komen. Helaas: ‘Eerst vinden mannen het aantrekkelijk dat je slim en zelfstandig bent, maar uiteindelijk willen ze niet dat hun vrouw zo is.’ Echo daarvan klinkt in een prachtige scène waarin Sharogs andere zus Ghazal tegenover een privé-leerlinge de man-vrouwverhouding in Jane Austens Pride and Prejudice vergelijkt met die in Iran nu. Weinig verschil, concludeert ze gelaten. Waarom ben je niet getrouwd? vraagt de leerlinge. De enige in wie Ghazal iets zag vroeg haar niet. Zelf mocht ze geen stap nemen. ‘Traditionele vrouwen trouwen traditionele mannen.’ ‘En moderne vrouwen trouwen helemaal niet’, concludeert de leerlinge, lachend maar ook bitter. Sharogs moeder Malakeh trouwde nog op haar elfde. Toch vooruitgang? Trouwt Maryam wel?
Dochters van Malakeh, Ikon, Holland Doc, donderdag 29 maart, Nederland 2, 23.00 uur