Star-crossedlovers_ zijn er te over in literatuur en film, van Ovidius en Shakespeare tot Rick en Ilsa in Casablanca. Dit zijn geliefden wier lot bezegeld is vanaf het moment dat ze elkaar ontmoeten – het verschrikkelijke einde vervat in de tinteling van de eerste aanraking. De vraag waarom zulke verhalen desondanks onweerstaanbaar zijn, krijgt een antwoord in Cold War van Pawel Pawlikowski.
Pianist Wiktor (Tomasz Kot) en zangeres Zula (Joanna Kulig) ontmoeten elkaar eind jaren veertig op het Poolse platteland. Hij regelt audities voor een school die authentieke volksmuziek bevordert. En zij komt zingen. Op elkaar verliefd worden mag niet – de relatie van leerling en meester sluit dat uit – maar dat worden ze toch. Het verhaal ontwikkelt zich vervolgens in vele jaren waarin Wiktor en Zula meedoen met een ensemble dat de deugden van Stalin en het communistische ideaal in voorstellingen in steden achter het IJzeren Gordijn bezingt. Wanneer Wiktor in Berlijn de kans krijgt over te lopen naar het Westen, vraagt hij Zula met hem mee te gaan. Doet ze dat? Heeft ze überhaupt een keus?
Misschien heeft het te maken met hoe we denken over de mogelijkheid van een grote liefde die voor altijd is; misschien weten we als we eerlijk zijn dat zoiets nooit mogelijk is. En misschien kijken en lezen we elke keer maar weer, hopende dat Rick het vliegtuig in klimt samen met Ilsa, dat Romeo en Julia nog lang en gelukkig zullen leven, hij een bakker of iets dergelijks, zij een kleermaakster, dat Pyramus en Thisbe, bij Ovidius, de muur die hen van elkaar scheidt, waar ze ’s avonds door een scheur heen lieve dingen tegen elkaar fluisteren, doorbreken. Het vreemde is: verhalen waarin de minnaars elkaar wel vinden en nog lang en gelukkig leven zijn er wel, maar zo mooi als de tragedie zijn ze nooit.
De zoete pijn van een gedeeld lot is al aanwezig in de vorm van Cold War. Regisseur Paweł Pawlikowski, van oorsprong Pools, maar het grootste deel van zijn leven woonachtig in Engeland, draaide opnieuw in zwart-wit, zoals vier jaar geleden het geval was met Ida, waarin een non in de jaren zestig ontdekt dat haar ouders joods waren, omgekomen in de oorlog. In zijn nieuwe film zijn er opnieuw scherpe contrasten tussen licht en donker en is het beeld weer in het archaïsche, vierkante formaat. Het effect is romantisch, maar tegelijk thematisch relevant. Want Wiktor en Zula zijn binnen de grenzen van de stormachtige werkelijkheid tot elkaar veroordeeld.
Hoe dit eindigt valt te raden. Toch biedt kennis van de bekende verhalen over star-crossed lovers weinig voorbereiding op de emotionele impact van wat er uiteindelijk met Wiktor en Zula gebeurt. Zoals in Ida vormt de visuele stijl een schokkende antithese: de monochrome oppervlakte verhult een caleidoscoop van gevoel. De wereld is tastbaar, tiranniek zelfs, zeker in het tijdsgewricht van dit verhaal, maar er is meer dan dat, laat Cold War zien, meer dan de constatering dat de eeuwige liefde niet bestaat.
Te zien vanaf 6 december