Let voortaan op als je in Haagse kringen het woord verdelingsvraagstuk hoort. Vraag door. Wat bedoel je? Kamerleden met de portefeuille Sociale Zaken kijken je dan misschien raar aan. Want dat gaat toch zeker over het verdelen van de welvaart tussen arm en rijk! Maar hun collega’s die het woord voeren over landbouw, natuur, wonen, infrastructuur, verkeer, energietransitie, klimaataanpassingen of bedrijventerreinen weten wel beter. Hoe gaan we dat allemaal combineren op dit kleine stukje aarde? Het verdelingsvraagstuk anno nu is óók – en in de ogen van sommigen zelfs bij uitstek – de vraag hoe de beschikbare ruimte goed te verdelen. Waarbij over dat ‘goed’ uiteraard verschillend wordt gedacht.
Dat vraagstuk is des te prangerder sinds de recente uitspraak van de Raad van State over de uitstoot van stikstof. Nederland kent sinds 2015 het pas. Dat staat voor Programma Aanpak Stikstof. De Raad van State gaf het pas een dikke onvoldoende. De natuur zou er niet genoeg door worden beschermd, vooral niet omdat toekomstige besparingen op stikstof in allerlei nieuwe plannen voor woningbouw, een vliegveld, stallen of bedrijventerreinen te onzeker zijn.
Blijkbaar was de kans te groot dat dergelijke plannen ons op papier weliswaar stikstofarm rekenden, maar dat er in werkelijkheid weinig van terecht zou komen. Ideaal en werkelijkheid dreigden te ver uit de pas te lopen: de natuur zou door al dat stikstof toch verarmen, veel planten- en diersoorten zouden daardoor toch verdwijnen.
Minister Carola Schouten van Landbouw en Natuur benadrukte vorige week nog maar eens dat het kabinet ‘natuurlijk’ de uitspraak van de Raad van State volgt. Ze kwam met een voorlopige lijst van projecten die door deze uitspraak in het nauw komen. Vliegveld Lelystad, bijvoorbeeld, want vliegverkeer betekent meer stikstof in de lucht, in dit geval ook nog eens in de buurt van natuurgebieden. Maar ook de aanleg van nieuwe wegen, bedrijventerreinen, woningen, stallen, ga zo maar door. Nederland gaat op slot, wordt wel gezegd. Dat was gedeeltelijk al zo met het pas, vindt Schouten. Mag zo zijn, maar nu dan in ieder geval nóg meer. Op slot, slotter, slotst.
Om te laten zien hoe allerlei wensen in samenleving en politiek met elkaar verweven zijn, een voorbeeld. In Den Haag heeft de vvd-wethouder Wonen besloten dat er een inkomenstoets komt voor huurders in het lage segment van de vrije huursector. Dat moet het agenten, verpleegkundigen en docenten mogelijk maken in Den Haag te komen werken én wonen. De krapte op de woningmarkt drijft nu de huurprijzen op, maakt wonen onbetaalbaar en zorgt zo voor tekorten aan personeel op politiebureaus, in ziekenhuizen en op scholen. Eigenlijk moeten er woningen worden bijgebouwd. Maar de uitspraak van de Raad van State kan daar dus een stokje voor steken, want ook woningen doen het stikstofgehalte in de lucht stijgen.
Dat het verdelingsvraagstuk er ook al was voor de uitspraak van de Raad van State laat de Rijnenburgpolder in Utrecht zien. Daar wil de gemeente Utrecht windmolens en zonnevelden bouwen. Een energielandschap wordt dat wel genoemd. Eufemistisch taalgebruik, vinden tegenstanders. Utrecht kampt, net als Den Haag, met woningnood. Dus, zegt cda-Kamerlid Erik Ronnes, waarom in die polder geen woningen gebouwd met op de daken zonnepanelen? Vraag is niet alleen of die combinatie voldoende hernieuwbare energie oplevert en zo helpt aan het terugdringen van CO2, maar inmiddels dus ook of dit voldoende stikstofproof is.
Het verdelen van de beperkte ruimte raakt uiteindelijk ook aan het klassieke verdelingsvraagstuk, dat tussen arm en rijk. Dat laat niet alleen dat Haagse voorbeeld over wonen zien, maar ook het volgende. Landbouw is de grootste stikstofvervuiler. Krimpen dus die veestapel, bepleit de Partij voor de Dieren nu met extra klem. Dat ligt politiek ingewikkeld binnen de vier coalitiepartijen waar met name het cda de landbouw in bescherming neemt.
Er moest sowieso al worden gezocht naar andere verdienmodellen voor veehouders. De stikstofuitspraak maakt dat des te urgenter. Voor die andere verdienmodellen heeft minister Schouten vorige week een plan ingediend. Kort samengevat komt dat erop neer dat voedsel duurder wordt. Dat heeft echter weer gevolgen voor de koopkracht. Een stukje vlees en gezond voedsel alleen nog voor de rijken en junkfood voor de armen, is dan al snel de kritiek.
Het pas was er voor de bescherming van de natuur, de meest kwetsbare van alles en iedereen in dat gevecht om de krappe beschikbare ruimte. Al was het maar omdat de natuur zo slecht voor zichzelf kan opkomen. Juist de natuur is weer extra kwetsbaar nu het pas feitelijk ten grave is gedragen, al is dat niet het doel van de Raad van State.
Nu er een nieuwe oplossing moet komen in de strijd tegen stikstof, zie je politieke partijen in hun klassieke loopgraven schieten. De vvd komt op voor de auto, het cda voor de landbouw. Maar het meest ver ging de pvv. ‘Mag ik de minister een voorstel doen?’ vroeg pvv-Kamerlid Roy van Aalst. ‘Zou het een idee zijn om de grenzen dicht te doen voor de stikstof vanuit het buitenland?’ Schouten kon niet bedenken hoe ze midden in de lucht een hek kon bouwen. Hopelijk wel hoe ze het gevecht om de verdeling van ruimte in goede banen kan leiden, daarbij de natuur beschermt en dus ook de stikstofuitstoot niet uit de pas laat lopen.