Lissabon – ‘Er is geen enkele reden tot alarm’, zegt André Ventura zondagavond voor de camera van de Portugese televisiezender SIC. Zijn partij Chega! (Genoeg!) staat op het punt om een zetel te veroveren in het parlement in Lissabon. ‘Ik wil iedereen oproepen tot kalmte. We zijn een democratische partij.’
Ventura, universitair docent recht en bekend als tv-voetbalcommentator, spreekt van een ‘historisch moment’. Dat valt moeilijk te ontkennen. ‘Alle landen in Europa zeiden dat een partij met deze kenmerken nooit in het Portugese parlement zou komen. Maar nu is het werkelijkheid geworden.’ Wat Ventura precies bedoelt met ‘deze kenmerken’, blijft onduidelijk. De journaliste van SIC vraagt het niet.
Portugal is de uitzondering in Europa. Die conclusie domineerde het nieuws over de verkiezingen van afgelopen zondag. Vier jaar sociaaldemocraten aan de macht, regerend met de steun van twee linkse partijen, en dan ook nog de verkiezingen winnen met twee vingers in de neus. Waar zie je dat nog, vandaag de dag?
Maar tegelijkertijd hield het land op om een andere uitzondering in Europa te zijn. Tot zondag was Portugal een van de weinige Europese landen zonder een extreemrechtse partij in het parlement. Aan de hand van docent-voetbalcommentator Ventura heeft de ultrarechtse golf nu ook Lissabon bereikt. Weliswaar met slechts één zetel van de 230, maar toch.
Twee jaar geleden ontketende Ventura, toen nog raadslid voor de conservatieve PSD, een rel. In een interview beschuldigde hij de zigeuners ervan een luizenleventje te leiden op kosten van staatssubsidies. Met zijn nieuwe partij Chega! bepleit hij nu opheffing van het ministerie van Onderwijs, een eenheidstarief voor de inkomstenbelasting en een harde aanpak van immigranten. De lijsttrekker voor Porto is een oud-agent van de militaire politie die veroordeeld is voor het doodschieten van een dertienjarige jongen tijdens een achtervolging.
Voor de ultrarechtse internationale is Portugal een strategisch doelwit. Dat betoogt socioloog Boaventura de Sousa Santos. Hij ziet ‘verontrustende aanwijzingen’ voor zijn stelling: de pogingen van sommige intellectuelen om de rassenhaat op te stoken, het recente internationale congres van ultrarechtse partijen in Lissabon en de stakingen van de pas opgerichte vakbond van brandstofvervoerders.
Zulke stakingen kunnen een land in totale chaos storten. De Sousa Santos herinnert aan Chili. De linkse regering van Salvador Allende beleefde een fatale crisis door de stakingen van de brandstofvervoerders. ‘De geschiedenis herhaalt zich niet, maar verplicht ons tot nadenken’, waarschuwt de Portugese professor.