Australië staat al weken in brand. Hier, aan de andere kant van de wereld, krijgen we foto’s te zien van dikke rookwolken, smog in een miljoenenstad als Sydney, mensen die naar het strand zijn gevlucht om aan het vuur te ontsnappen en opgejaagde koala’s die drinken uit een waterfles van een fietser. Ik lees dat een Australische voormalige brandweercommandant, Greg Mullins, zijn regering had gewaarschuwd voor ‘ongekend’ brandgevaar. Grondoorzaak van de verwoestende bosbranden is volgens hem de CO2-uitstoot.
In Nederland zijn de gevolgen van een teveel aan CO2 – nog – niet zo desastreus. Maar ik probeer me voor te stellen dat minister-president Mark Rutte net als zijn Australische collega Scott Morrison met een stuk steenkool in zijn hand naar het parlement komt. Morrison deed dat in 2017. Dat voelt als recent, ook al is het nu 2020. Absurd, denk ik. Rutte zou gekielhaald worden.
Maar kijk even mee. De steenkool kwam dan wel niet in de hand van onze minister-president mee naar het parlement, in de twee jaren voordat zijn Australische collega zijn aanhankelijkheid aan de steenkool betuigde, gingen er in Nederland nog drie nieuwe kolencentrales open, de Eemshavencentrale, de Maasvlaktecentrale en de Centrale Rotterdam. Twee van deze drie openden hun ovens in 2015, het jaar dat de stichting Urgenda haar rechtszaak tegen de staat won: de uitstoot van CO2 moest in 2020 met 25 procent zijn teruggedrongen ten opzichte van de uitstoot in 1990.
Op de dag dat parlement en kabinet met kerstreces gingen, drie weken geleden, werd die uitspraak door de Hoge Raad in cassatie bevestigd. Het kabinet heeft zelf het klimaatdoel omschreven en vastgelegd in internationale verdragen, dus moet het zich daaraan houden, oordeelde de Hoge Raad. Door die uitspraak is het nu einde oefening, of beter gezegd: het begin van een uiterste inhaalslag voor het kabinet. Want het zelf gestelde doel is met de huidige maatregelen nog niet in zicht. Ook niet nu kortgeleden de Hemwegcentrale in Amsterdam is gesloten.
Hoe kon het dat in 2015 en 2016 nog drie nieuwe kolencentrales werden geopend? Met de kennis van nu is dat vreemd. Historici die later de energietransitie en de politieke discussie en beslissingen daaromheen bestuderen, zullen niet alleen uitkomen bij belangen van bestaande industrieën en sterke lobby’s, maar ook bij het gegeven dat die nieuwe steenkoolcentrales moderner en daardoor schoner waren dan de oude en reeds lang tevoren gepland waren. Ze zullen constateren dat de omschakeling naar hernieuwbare energie uit wind en zon nog te ontoereikend was om daarop te kunnen leunen. En dat de daardoor noodzakelijke import van elektriciteit waarschijnlijk zou komen van energiecentrales die vervuilender waren dan de nieuwe in Nederland zelf.
Draaide de Hoge Raad het kabinet de duimschroeven aan als het gaat om CO2-uitstoot, de Raad van State deed dat in het voorjaar ten aanzien van stikstof. Daarmee is 2019 het jaar geworden waarin de politiek een lesje kreeg van de rechterlijke macht: een regering die doelstellingen vastlegt in verdragen, moet daar ook naar handelen. Wat een kabinet met een handtekening in internationale verdragen bezegelt, is niet vrijblijvend. Of zoals er zo mooi in een Franse krant stond: ‘Il a le devoir de protéger ses citoyens.’ De rechter bemoeit zich niet met de manier waarop de politiek de burgers beschermt, zoals het een onafhankelijke rechtspraak betaamt.
Nu dus nog de maatregelen. Die moeten zorgen voor een ruime bandbreedte, dus eigenlijk moet het uiteindelijke doel wat hoger liggen. Want een voor de minister van Financiën welkome economische groei zorgt voor meer CO2-uitstoot. En een koude winter waar schaatsers op hopen, is eveneens niet goed voor het terugdringen van die uitstoot.
Om het nieuwe jaar optimistisch te beginnen: het kabinet kan nog veel doen om zijn eigen afspraken na te komen. Er zijn nog vier kolencentrales in Nederland. Drie daarvan kunnen volgens de stichting Natuur & Milieu, Greenpeace en het Longfonds op korte termijn worden gesloten. Dat zou geld besparen omdat er dan geen subsidie hoeft te worden gegeven voor het overschakelen van die centrales op biomassa. Ook zou er voldoende elektriciteit kunnen worden geïmporteerd uit het buitenland. De uitstoot daarvan meegerekend zou dat uitkomen op negen megaton minder CO2, wat volgens de opstellers van dit plan gelijk is aan de uitstoot van bijna drie miljoen benzineauto’s of de helft van de veestapel.
Maar laat er nou dankzij de stikstofuitspraak door het kabinet noodgedwongen al worden gewerkt aan de vermindering van de uitstoot van auto’s en het verkleinen van de veestapel. Het gekreun van de vvd-achterban over de ‘maar’ 100 kilometer per uur op de snelweg en het geronk van de tractoren van woedende boeren die hun veestapel willen behouden klinkt nog na. Maar de 100 kilometer per uur komt er en het uitkopen van boeren die willen stoppen ook.
Ik hoop dat het kabinet zich binnenkort bij het presenteren van het definitieve pakket aan maatregelen niet laf verschuilt achter de gerechtelijke uitspraken. Niet contre coeur aan de slag gaat dus, maar met hart en ziel. Dat zou ook nog weleens verstandig kunnen zijn met het oog op de verkiezingen in maart 2021. Daarvoor worden nu al de partijvisies gesmeed en lopen – potentiële – lijsttrekkers zich warm. Neem niet demonstratief een stuk steenkool mee het parlement in, maar een kleine zonnecel. Geheid dat een foto daarvan viral gaat.