‘En hierbij beloof ik…’‘Hierbij beloof ik…’
‘Dat ik liefdevol voor mijn kinderen blijf zorgen en nooit zal kwaadspreken over mijn ex, tot de dood ons scheidt.’
‘Dat ik liefdevol voor mijn kinderen blijf zorgen en…’
Naast een trouwceremonie ook een scheidingsceremonie, Marsha Pinedo ziet het wel voor zich: een bijeenkomst waarbij de echtelieden in aanwezigheid van vrienden, eventueel hun kinderen en met behulp van een mediator hun trouwbeloften inwisselen voor afspraken over de toekomst. ‘Het zou een moment zijn waar de exen niet alleen met hun gebutste gevoelens bezig zijn, maar vooral kijken hoe ze voor hun kinderen de overgang naar de nieuwe situatie zo gemakkelijk mogelijk kunnen maken.’
Pinedo kwam in haar praktijk als kindertherapeut voortdurend beschadigde kinderen tegen die worstelden met de scheiding van hun ouders. Ze richtte in 2011 in Amsterdam Villa Pinedo op, een plek waar kinderen van gescheiden ouders steun en hulp kunnen krijgen van ervaringsdeskundigen die net iets ouder zijn. Via de MyBuddy-app en een online forum kunnen ze hun gevoelens delen en vragen stellen.
‘Papa en mama praten niet meer met elkaar’, postte een leerling uit groep 8. ‘Binnenkort is de uitvoering van mijn eindmusical en ik wil niet kiezen tussen wie ik moet vragen. Ik wil zo graag dat ze allebei komen, en naast elkaar gaan zitten zoals andere ouders. Voor één keertje. Hoe moet ik dat aanpakken?’
Ook ouders in scheiding kunnen bij Villa Pinedo aankloppen voor begeleiding, waarbij ze van jongeren tussen 15 en 26 jaar kunnen leren wat ze wel en juist niet moeten doen. ‘Voor velen is dat echt een eye-opener’, zegt Pinedo. ‘Vaak zijn mensen zo kwaad, zo gekwetst. Ze zitten vol wrok naar hun ex-partner en zien niet wat voor schade ze bij hun kinderen aanrichten. Wij leren ouders kijken door de ogen van hun kind.’
In Nederland scheiden jaarlijks 18.500 stellen, waarbij 34.000 minderjarige kinderen betrokken zijn. Op dit moment hebben 16.000 kinderen ernstige klachten vanwege de scheiding, blijkt uit cijfers van ‘scheidingsonderzoeker’ Ed Spruijt van de Universiteit Utrecht. Jaarlijks komen er 3500 getraumatiseerde kinderen bij. Een vijfde van de kinderen van gescheiden ouders heeft geen contact meer met de vader.
‘Vechtscheidingen vallen volgens experts onder kindermishandeling’, zegt Pinedo, ‘maar de gevolgen worden nog altijd onderschat.’ Veel kinderen vertonen ook gedragsproblemen door ouders die in de strijd blijven hangen na een scheiding. ‘Ze presteren slechter op school, zijn agressiever, vertonen soms ook crimineel gedrag of worden ernstig depressief’, somt Pinedo op. ‘Als ze niet geholpen worden, nemen kinderen de problemen mee in hun volwassen leven.’
Sinds 2009 moet bij een scheiding een ouderschapsplan opgesteld worden waarin bijvoorbeeld wordt vastgelegd hoe ouders zorg- en opvoedingstaken verdelen, wie wanneer wie ziet, hoe ouders de kosten verdelen en hoe ze rekening gaan houden met de wensen van hun kinderen. Begeleiding in de vorm van mediation, zoals in bijvoorbeeld Noorwegen plaatsvindt, is in Nederland niet verplicht. De voormalige Kinderombudsman Marc Dullaert heeft hier tevergeefs op aandrongen.
‘Dat is een groot gemis’, vindt Pinedo. ‘Nu zie je dat mensen juist ruzie krijgen als ze dat plan aan het opstellen zijn. Of ze hebben op papier een prachtig plan, maar in de praktijk praten ze niet meer met elkaar.’ Bovendien is er geen sprake van een neutrale, externe partij die de behoeften van het kind waarborgt. ‘Kinderen staan er vaak alleen voor.’
Het nieuwe scheiden, waarbij het belang van de kinderen voorop staat en ouders volwassen en respectvol met elkaar omgaan, wordt lang niet altijd in de praktijk gebracht. Jaarlijks verschijnen ruim vijfduizend ex-stellen op een gerechtszitting omdat ze er samen niet uitkomen. Kinderen vanaf twaalf jaar worden dan vaak door een rechter opgeroepen om hun wensen kenbaar te maken. ‘Voor veel kinderen is dat een traumatische ervaring’, zegt Pinedo. ‘De spanningen zijn dan al hoog opgelopen en ze hebben het gevoel dat ze moeten kiezen tussen hun vader of moeder.’
‘Hoeveel echtscheidingen ik in mijn leven heb meegemaakt? Drie.’ Ze zegt het monter, maar Sophie Mulder (22) is met recht een ervaringsdeskundige. Een aantal maanden geleden kreeg ze te horen dat haar vader en stiefmoeder uit elkaar gaan. ‘Gelukkig hebben ze het me met z’n tweeën verteld, in een veilige omgeving. Dat is heel belangrijk voor een kind.’
Hoe anders ging dat toen Sophie elf was en haar moeder halsoverkop de spullen pakte en met Sophie en haar broertje stiekem uit het huis van haar stiefvader vertrok. De situatie was onhoudbaar geworden. ‘Er is nooit een moment geweest waarop ze samen ons vertelden “we gaan uit elkaar, maar blijven altijd van jullie houden”’, blikt ze terug. ‘Terwijl dat is wat een kind eigenlijk nodig heeft en wil horen.’
Aan de eerste scheiding bewaart Sophie weinig herinneringen. Haar moeder was hevig verliefd en snel zwanger geworden. Haar ouders waren stante pede gaan samenwonen. ‘Ik was een liefdesbaby, zoals mijn ouders dat zeggen. Niet gepland, dus. Mijn biologische vader en moeder waren extreem jong en zijn maar heel kort samen geweest.’ Haar vader pakte de spullen en na verloop van tijd kwam er een nieuwe liefde in het leven van haar moeder, Sophies stiefvader.
Uiteindelijk bleek dat een onberekenbare man te zijn die ook nog eens het spaargeld van haar moeder verbruikte. In die tijd verbleef Sophie beurtelings in dit gezin en bij haar vader die met depressie kampte en ook opvliegend kon zijn. ‘Regelmatig vlogen de pannen door lucht.’ Ze haalde onverwacht lage Cito-scores en kreeg chronisch last van haar keel, ‘een soort gekke hoest’. Het verband met de thuissituatie werd pas later gelegd.
Sophie begeleidt nu bij Villa Pinedo jongeren met soortgelijke ervaringen. Ook geeft ze workshops aan ouders, waarin ze vertelt over de manier waarop zij de vechtscheidingen van haar eigen ouders heeft beleefd. ‘Wat mij enorm geholpen heeft’, vertelt ze, ‘is dat ik op advies van mijn moeder in therapie ben gegaan. Eindelijk praatte ik met iemand die zei: ik sta aan jouw kant. Ik ben niet op de hand van een van je ouders, maar ik ben er voor jou. Veel familieleden kozen een kant, maar een kind kan dat niet. Die heeft twee ouders, altijd.’
Ook als buddy bij Villa Pinedo is ze er nu voor het kind. Ze helpt ‘kinderen met lastige ouders’, zoals ze het zelf zegt. Zorg dat je onafhankelijk wordt van de mening en de reactie van je ouders, luidt haar belangrijkste advies. ‘Durf je uit te spreken, geef aan wat je nodig hebt, ondanks de eventuele boosheid of het verdriet die dit veroorzaakt.’
Onlangs is ze gekoppeld aan een meisje dat voor de tweede maal een scheiding meemaakt. ‘Jij begrijpt mij echt’, zei haar ‘bobby’. Sophie: ‘Eigenlijk is het gewoon hartstikke kut allemaal en wij snappen dat.’
Zelf heeft Sophie nog lang last gehad van de scheidingsperikelen. Zo vindt ze het nog steeds moeilijk om met ‘boze mannen’ om te gaan. Ze herinnert zich een schoolkamp waarbij een mannelijke docent tegen haar uitviel. ‘Ik begon te hyperventileren, ik ging helemaal door het lint.’ Nog steeds is ze op haar hoede, ze schrikt van elke slaande deur.
Ook worstelt ze, nu ze zelf ouder wordt, met het aangaan van relaties. ‘Ik weet niet hoe ik mijn emoties moet delen, wat ik van de ander kan verwachten, hoe ik moet ruziemaken zonder dat het allesvernietigend is.’ Ze is bang onverwacht verlaten te worden. ‘Toen mijn ex-vriendje een nieuwe vriendin kreeg, kwamen dezelfde gevoelens boven: zie je wel dat ik het niet waard ben om bij te blijven.’
Zo is Villa Pinedo niet alleen een omgeving die therapeutisch werkt voor de honderden jonge kinderen die er hulp krijgen, maar ook voor de 150 buddy’s zelf. Sophie: ‘Hier heb ik definitief de stap naar volwassenheid kunnen zetten, juist omdat ik de woede en het verdriet hier de ruimte mag geven. Als we op kantoor werken, met andere buddy’s, gaat het ook over onze ouders en herinneringen aan vroeger. Hier hoef ik het verdriet niet alleen te dragen.’
‘Ik vond dat ik het best wel goed deed.’ Sasha (45) lag in scheiding en praatte niet meer met de vader van haar kind. ‘Een schoonheidsfoutje’, zo redeneerde ze. ‘Zolang je elkaar maar niet uitscheldt of de tent uitvecht, is het goed. Want dat is pas écht schadelijk voor een kind.’
Tijdens de ouderworkshop die ze met haar ex volgde, vertelden twee Villa Pinedo-jongeren hun verhaal. Ze zeiden hoeveel last ze hadden van de ijzige sfeer. ‘Dat zorgt voor een groot loyaliteitsconflict.’ Op dat moment dacht Sasha: fout. ‘Het niet praten is net zo goed heel schadelijk voor onze zoon, besefte ik. Dat was een doorbraak. Ik werd zachter naar mijn ex-partner toe, omdat ik voor het eerst begreep dat hij en ik voor ons kind een eenheid zijn, voor altijd verbonden in ons ouderschap.’ In de pauze, bij het koffiezetapparaat, spraken ze voor het eerst weer langdurig met elkaar. ‘Die week begonnen we elkaar te mailen.’
Sasha realiseerde zich voor het eerst hoe sterk het sensitieve vermogen van haar kind was en hoeveel non-verbale, subtiele signalen het oppikt. ‘Een negatieve intonatie in de stem als de ene ouder over de andere spreekt, een bepaalde blik of een trekje bij de mond. “O, ga je naar papa Eerste Kerstdag? Nee hoor schat, dat is helemaal goed, maar…” Het heeft allemaal tot gevolg dat een kind zich volledig verscheurd kan voelen tussen zijn ouders. Daarvoor hoef je elkaar niet door het slijk te halen.’
Hoe kun je het als gescheiden ouders wél goed doen? Welke fouten moet je absoluut vermijden? Hoe doe je dat, liefdevol scheiden? Het zijn vragen waarmee exen worstelen. Villa Pinedo heeft voor de ouders een online cursus ontwikkeld en op een online forum kunnen ouders vragen stellen aan de ervaringsdeskundigen.
In de brief ‘Aan alle gescheiden ouders van Nederland’ hebben de jongeren zeven vuistregels opgenomen: laat ons alsjeblieft geen kant kiezen; maak geen ruzie waar we bij zijn; zeg geen slechte dingen over elkaar tegen ons; geef ons de tijd om te wennen aan de nieuwe situatie; luister echt naar wat we te zeggen hebben; geef ons de ruimte om van jullie allebei te houden; vergeet niet dat jullie samen voor ons hebben gekozen.
‘Mijn stiefvader, de nieuwe vriend van mijn moeder, deed het precies goed’, vertelt Rosanna (24). Rosanna is ook buddy bij Villa Pinedo. Zij heeft een minder heftige scheiding achter de rug. ‘Mijn moeder werd verliefd op de buurman en vertrok naar een eigen huis. Maar mijn ouders komen nog steeds bij elkaar over de vloer, en als ik jarig ben vier ik het één keer. Dan is iedereen erbij, omdat ze allemaal deel uitmaken van mijn systeem.’
Belangrijk vindt ze dat haar stiefvader de opvoeding volledig overliet aan haar biologische ouders. ‘Hij snapt dat onze opvoeding niet zijn taak is en zorgt ervoor dat we als kind en stiefouder een positieve band kunnen opbouwen.’ Dat was bij haar nieuwe stiefmoeder wel anders. ‘Ze wilde een moeder voor ons zijn, maar ze was veel strenger dan wij van onze ouders gewend waren. Dat zorgde voor enorme verwarring bij mijn zusje en mij, vooral omdat mijn vader zich naar haar mening schikte. Hij zei niets als ze iets besliste.’
Het conflict duurt tot op de dag van vandaag voort. ‘Mijn zusje en stiefmoeder hebben nog veel onenigheid. Dan kies ik altijd partij voor mijn zusje. Het is lastig, we leven als het ware in twee verschillende werelden.’
Sophie en Rosanna hebben nog meer adviezen aan ouders en ‘bonusouders’, de nieuwe partners. ‘Mijn moeder nam een aantal meubelstukken mee voor het nieuwe huis’, vertelt Rosanna. ‘Zo voelden we ons daar snel thuis. Mijn zusje heeft ook een gelukkige foto van mijn ouders samen op haar nachtkastje staan, waar ze af en toe naar kan kijken. Zo’n foto zegt: we zijn nog altijd samen jouw ouders.’
Ogenschijnlijke details kunnen voor een kind van het grootste belang zijn, benadrukt Sophie. ‘Als hij of zij heen en weer moet pendelen tussen twee huizen, neem dan als ouder medeverantwoordelijkheid voor de spullen die meemoeten. Maak een kind niet alleen verantwoordelijk voor zijn koffertje. Dat geeft een ontheemd gevoel, als een soort permanente reiziger.’
En dan de feestdagen. Voor veel kinderen allesbehalve de leukste tijd van het jaar. Villa Pinedo-jongeren adviseren ouders om bij de verdeling van de feestdagen flexibel te zijn. ‘Leg Kerst niet langs een meetlat, eis niet altijd precies je vijftig procent op. Het is voor kinderen al moeilijk genoeg dit soort dagen tussen ouders te moeten verdelen.’
Voor Sophie was als jong meisje het behoud van tradities belangrijk. ‘Ik vier mijn verjaardag door met mijn vader en moeder uit eten te gaan. Alleen wij, met z’n drietjes. Als door de scheiding belangrijke tradities van ouders en kind kapotgemaakt worden, zorg dan dat je altijd weer nieuwe maakt.’
Ouders mogen zich ook best wat meer vermannen, vindt Sophie. ‘Emoties mogen er zijn, maar deel niet alles met je kind. Erken dat je het moeilijk hebt, maar lig niet de hele dag huilend op de bank. Zoek hulp buiten het gezin, bij andere volwassenen.’ En laat elkaar vooral ook los, adviseert ze. ‘Daarom was het voor mij erg belangrijk dat mijn vader er was bij het tweede huwelijk van mijn moeder.’
‘Als je me echt zou kennen, dan zou je weten dat… ik al jaren geen contact heb met mijn vader. Dat ik niet meer weet wie hij eigenlijk is. Ik weet niet of ik ooit nog contact met hem zal hebben, en of ik dat wel wil.’
George Colson (20) zit in een grote kring met 21 jongeren. Hij laat een stilte vallen. Overal in de kring gaan handen omhoog. Het I love you-teken wordt gemaakt door duim, wijsvinger en pink op te steken en de rest van de vingers tegen de handpalm te drukken. Het is een blijk van (h)erkenning, van een gedeeld lot. ‘Sinds kort sta ik mezelf toe over Vaderdag na te denken’, gaat hij door. ‘Dat stopte ik altijd weg, maar sinds ik deel uitmaak van Villa Pinedo, denk ik na over de vraag wat Vaderdag eigenlijk voor me betekent.’
De jongeren zijn op de Verdiepingsdag voor buddy’s van Villa Pinedo. Ze leren zich open te stellen en ervaringen te delen, om zo andere kinderen beter te kunnen helpen. En ze verwerken zelf wat ze hebben meegemaakt.
‘Ik heb heel lang gedacht dat ik over de scheiding heen was’, zegt George. ‘Onzin natuurlijk, je bent voor de rest van je leven een kind van gescheiden ouders.’ Yvet (23) vertelt: ‘Pas sinds dit jaar bij Villa Pinedo heb ik geleerd om te praten en daardoor een enorme persoonlijke groei doorgemaakt. Daarvoor was ik de onbereikbare, stoere Yvet die nergens door geraakt leek te worden.’
Velen blijken bang te zijn om later hetzelfde als hun eigen ouders te worden, omdat die het enige voorbeeld zijn dat ze hebben gehad: ‘Wat als ik later trouw en kinderen krijg? Ik weet helemaal niet hoe ik een goede vader moet zijn’, zegt een jongen. Anderen lopen ertegenaan nu ze zelf relaties aangaan. ‘Ik vind het moeilijk mezelf met een ander te verbinden. Hoe doe je dat op een goede manier? Ik heb nooit naar mijn ouders kunnen kijken en kunnen denken: hé, zo doe je dat, van elkaar houden.’
Je relatie goed houden is hard werken, weet Marsha Pinedo, ‘maar scheiden is dat zeker ook’. De hele maatschappij moet zich volgens haar het lot van kinderen bij scheidingen meer aantrekken. ‘Ook als het gaat om situaties bij de buren, vrienden of familie. Praat erover met de ouders en neem het op voor de kinderen. Kijk niet weg. Wij volwassenen kunnen gezamenlijk beslissen dat scheiden geen kinderspel is.’
De namen van een aantal geïnterviewden zijn op hun verzoek gefingeerd. Hun echte namen zijn bekend bij de redactie.