Men neme Zeven Heren, zet hen frontaal voor de camera en laat hen vertellen over gebeurtenissen waarbij ze actief betrokken waren, hakt hun verhalen in stukken en monteert ze chronologisch door elkaar. Voilà, een documentaire. Goed, er zitten ook archiefbeelden tussen plus associatief illustrerende sfeerbeelden. En er is een ondersteunende, licht bezwerende geluidsband. Maar een film van anderhalf uur is verdomd lang. En de kijker kent verhaal en afloop in grote lijnen. Dus: talking heads, gaap, gaap.
Maar nee: het is een spannende en belangrijke film, De achtste dag, over de financiële crisis van 2008. Specifieker: over het hoofdstuk van de dreigende ondergang van Fortis Bank, als vallende dominosteen in de rij die gans het financiële systeem vormt. Bovendien, het líjkt misschien makkelijk, pratende mannen. Maar alleen al het voor de camera krijgen van Balkenende, Bos, King, Leterme, Reynders, Trichet en Wellink, die hun tong tot bij de huig laten zien – dat is een prestatie. Drie bankpresidenten (Trichet van de Europese Centrale; King van die van England; Wellink van Frederiksplein/Westeinde); plus de premiers en de ministers van Financiën van België en Nederland.
Je blijkt veel vergeten te zijn en veel verdrongen te hebben (daarin sta je hand in hand met miljoenen). Je hoort dingen die nieuw voor je zijn. Dat de Nederlandse delegatie in een uitputtende Brusselse crisisnacht het tapijt oprolde voor een dutje op de grond, terwijl Bos en Balkenende gebroederlijk op een bankje sluimerden. Triviaal, oké. Dat Bos Balkenende in eigen huis een gekmakende onwrikbare onderhandelaar vond, maar dat hij bij vaststelling van de prijs van Fortis maar al te blij met dat Zeeuwse beton was (16,8 miljard werd het, terwijl de Belgen op 32 waren begonnen) – al minder triviaal. Maar bovenal ga je weer beseffen hoe akelig dicht ‘we’ langs de afgrond scheerden; hoe onbekend het terrein was waarop deze bankiers en politici zich begaven; hoe radicaal de te nemen maatregelen die ver vielen buiten wat in democratische besluitvorming wenselijk en gebruikelijk is; hoe onthutsend de onwetendheid van de Fortis-leiding over de stand van zaken binnen het eigen bedrijf (en daarin stond die bank niet alleen); hoe beperkt mede daardoor de kennis van politiek en Centrale Bank over de stand van zaken (Bos: we zagen ing als potentiële redder van ABN-Amro en prompt stond ing als probleemgeval op de stoep).
Je begrijpt het onbehagen van de Belgen, niet alleen over Hollandse botheid maar ook als Bos publiekelijk verklaart alleen de ‘gezonde delen’ van Fortis gekocht te hebben. Bos (met Trichet de beste verteller) hoont die kritiek trouwens weg. Wie een goed gevoel over een geslaagd huzarenstukje wil behouden, raad ik dringend aan rond tien minuten voor het einde met kijken te stoppen. Want vooral King, Trichet en Bos maken duidelijk hoe de menselijke aard het financiële systeem even hard bedreigt als het doet met de aarde en het klimaat. Vraag is dus of het optimisme van Zomergast Wiebes op termijn overeind kan blijven.
Yan Ting Yuen, Robert Kosters, De achtste dag, KRO-NCRV 2Doc, maandag 3 september, NPO 2, 20.25 uur
Zie ook: Jennifer Deschamps’ Inside Lehman Brothers, over de val van de bank die de crisis inleidde. Dinsdag 18 september, bij VPRO 2Doc, NPO 2, 22.55 uur