Een klaslokaal in Zuid-Italië. Naast het schoolbord een blonde man. Mensen van allerlei huidskleur komen binnen. De man heet hen welkom in Europa en vraagt wat ze hopen te vinden. Antwoorden: veiligheid, werk, scholing, beter bestaan. Zijn reactie: ‘Oké, jullie verdienen de waarheid.’ Die luidt: een vluchteling kost jaarlijks 26.000 euro. Het groepje in de klas dus 286.000. Alleen al in 2015 kwamen anderhalf miljoen vluchtelingen: 39 miljard, dus een catastrofe. Hij vertelt over de wederopbouw van verwoest Europa na 1945 en concludeert dat ze terug moeten, dictatoren verdrijven, land opbouwen. Sommigen sputteren: jullie moeten helpen, laat ons toe. Hij: we kunnen nooit zoveel mensen helpen. Zij: we willen werken. Hij: van de Afrikanen vindt 55% geen baan; jullie kosten alleen geld. Maar: ik neem het jullie niet kwalijk – wel de dromers hier, de linksen die jullie valse hoop geven. Wie van jullie heeft een godsdienst? Wat is belangrijker: de Europese wetten of de wet van God? Van Allah? Dus wij geven jullie geld en dan zeggen jullie: de wetten van Allah zijn belangrijker. ‘Maar wij zijn een minderheid. En van de islam mag je niet doden.’ Hij: jullie worden meerderheid en interpreteren de koran verschillend. Dus ga terug want ‘Wir schaffen das nicht.’
Tot hier samenvatting van de eerste akte van Stranger in Paradise van Guido Hendrikx. Uitgezonden door de vpro!? Maar hoezo, akte? Is dit documentaire of toneel? Volgende bedrijf. Dezelfde man ontvangt een nieuwe groep vluchtelingen. Inhoud en toon zijn 180 graden gedraaid. Hij ziet dappere, ondernemende mensen. Hij laat de foto van het verdronken Syrische joch Aylan zien en zegt zich verantwoordelijk te voelen voor onze politici die geen veilige toegang tot Europese bodem verschaffen en zo een humanitaire ramp veroorzaken. En dat na een koloniaal verleden waarin hun landen van herkomst zijn verkracht en leeggeroofd. Weer een rekensom: op 499 rijke Europeanen moeten we één vluchteling opnemen – is dat te veel gevraagd? Grenzen moeten verdwijnen, dan groeit de wereldeconomie met 70%. ‘We hebben jullie nodig.’ Zijn gehoor is enthousiast, al denk ik bij een enkeling lichte aarzeling te zien.
Het is inderdaad over the top, net als akte 1. De man is Valentijn Dhaenens, acteur. De vluchtelingen zijn zichzelf, hun reacties op de inhoud niet gespeeld. Maar ze moeten ingelicht zijn over de aard van de film. Ethisch lijkt het niet verantwoord deze vertogen zomaar op hen los te laten. Hoe dan ook, beide uitersten van het Europese vluchtelingendebat moeten indruk gemaakt hebben. Dat komen we niet te weten want deze film gaat niet over vluchtelingen, maar over Europa. In het derde bedrijf gaat Dhaenens met een derde groep na wie van hen, op grond van wetgeving, kans op een verblijfsvergunning in Nederland maakt. De een na de ander wordt weggestuurd. De drie overblijvers, in close-up gefilmd, tonen geen blijdschap. Raak, want Dhaenens is niet van de ind en hun lot is, met of zonder film, loodzwaar. Hendrikx deelt met zijn film een dreun uit en laat je hersens malen. In een verbluffende epiloog neemt hij zichzelf, de crew en ook de kijker op de korrel.
Guido Hendrikx, Stranger in Paradise, VPRO 2Doc, dinsdag 7 februari, NPO 2, 22.55 uur