Recent is de Kees Holierhoek Scenarioprijs voor het beste televisiedrama uitgereikt (voorheen de LIRA Scenarioprijs). Voortaan is die nog louter bestemd voor series en niet langer ook voor losse producties in reeksen als Kort!, Centraal, Van God los, Duivelse Dilemma’s of zelfs de lange Telefilm. Wat ik betreur, ook al is er wel nog een aanmoedigingsprijs voor ‘alle categorieën’. De verandering leidde prompt tot een recordaantal genomineerden, want grote series betekent steeds vaker schrijfteams. Het betrof Fenix (zeven auteurs), Penoza V (zeven) en TreurTeeVee (vier). Pardon, Fenix. Nooit van gehoord? Kan kloppen, want het is een productie van en voor KPN, dat een tijd probeerde met eigen drama abonnees te lokken. Ik ken de serie niet en kon hem ook nergens meer bekijken. Maar de jury kennelijk wel en zo ging de hoofdprijs naar de meest onbekeken dramaproductie aller tijden. Wat curieus is, maar niet kritisch bedoeld: jury’s gaan louter over kwaliteit. Het gerucht gaat dat hij binnenkort bij een belangrijke streamingdienst zal verschijnen. Liefhebbers van vaderlands topdrama: weest waakzaam.
Penoza is juist zo ongeveer de meest bekende Nederlandse productie geworden, met wisselend niveau, waardoor ik afhaakte, maar het genomineerde seizoen 5 werd door pers en deze jury expliciet geprezen. Dan is TreurTeeVee van muziektheatergezelschap Circus Treurdier dus in alles het buitenbeentje tussen twee grote misdaadseries. Hun allereerste tv-aflevering, een pilot, was te zien in 3Lab, 2013, waarmee ze de opdracht voor een korte serie wonnen. Die werd in 2017 uitgezonden en verdiende deze nominatie. Momenteel loopt de tweede reeks.
De makers staan in een VPRO-traditie van absurdisme tot surrealisme. De allereerste LIRA Scenarioprijs ging in 1994 zelfs naar Wim T. Schippers voor gans zijn oeuvre. En ja, er zijn legio overeenkomsten, zoals daar zijn de absolute kunstmatigheid en vaak hartverscheurende lelijkheid van de bordkartonnen gecreëerde eigen wereld; het anti-realistische spel; de gekte (waar trouwens opvallend veel systeem in zit); een voorkeur voor viezigheid die het lichaam verlaat (Eli Asser, mede-genomineerde in 1994, achtte het werk van Schippers van hetzelfde niveau als de conversatie van zijn dochtertjes op de achterbank: poepen, piesen, kakken, schijten – hij vergat kotsen); en de gewoonte opvallende en tegelijk juist buitengewoon gewone namen te geven aan locaties, van het Willy Dobbeplantsoen (De lachende scheerkwast) tot de Worststeeg, het monument voor de huisvrouw en de planeet Simone in het zonnestelsel Laura (TreurTeeVee). Trouwens, vast personage in TreurTeeVee is de zwaar depressieve psychiater Yolanda die in de stad Yolandia woont. Zou dat niet een hommage zijn aan de grote voorganger die Op zoek naar Yolanda (1984) maakte? De makers lijken daar veel te jong voor, maar er staan legio fragmenten van op YouTube en bij de bolle verkoopsite is de hele serie voor € 26,94 te koop.
Maar vergis u niet: TreurTeeVee is bepaald geen epigoon, hooguit verre familie van het Schippers-universum. De serie heeft een eigen signatuur en inhoud, die niet altijd simpel te duiden zijn. Ook het juryrapport zoekt tastende naar karakterisering en oordeel. ‘Is het een Brechtiaans drama of zijn het rijk vorm gegeven sketches? Gaat dit over vroeger of gaat dit over nu? Verbeelden de makers de extremen in onze samenleving of juist iedereen die nergens bij hoort? Het roept vragen op en laat het antwoord bij de kijker. Wat is betekenisvol leven, wat is cultuur? Rijk versus arm, elite versus volk. Links is goed, rechts is slecht, maar is dat wel zo? In al haar stelligheid biedt deze serie juist ruimte voor de zachte twijfel, lijkt het een ode te zijn aan iedereen die tussen wal en schip is geraakt en breekt het een lans voor de aarzelende mens.’ De vertellingen zijn niet heel toegankelijk, zegt de jury, ‘maar het is ook uniek, brutaal, zeer vakkundig gemaakt’.
Tenslotte wordt de verwachting uitgesproken ‘dat deze serie van grote invloed kan zijn op de ontwikkeling van het Nederlands drama’. Dat laatste vraag ik me af. Toegegeven, ook Schippers heeft invloed gehad en absurdisme in talloze uiteenlopende vormen heeft school gemaakt – van Jiskefet tot Rundfunk; van Missie Aarde tot het nu lopende Harkum; van Toren C tot Joardy Season (waarvan de makers vanaf vrijdag 13 december met een heuse sitcom verschijnen op het YouTubekanaal van NPO3) – maar met de term ‘absurdisme’ gooi je wel een gigantisch vangnet uit waarin stekelbaars tot potvis belanden. Waarbij TreurTeeVee me eigenlijk tamelijk onnavolgbaar (en soms niet te volgen) voorkomt. Zelfs de titel wijst op een elementair verschil met het werk van Schippers. Bij die lag ondanks alle rampjes en rampen altijd een niet te stuiten levenslust ten grondslag aan personages en script; bij TreurTeeVee wordt het fundament door melancholie en tragiek bepaald. En ondanks het lawaai dat in beide oeuvres te horen is, eindigt TreurTeeVee uiteindelijk toch in het hart van de kijker in een verdrietige stilte.
De lopende reeks voldoet eigenlijk meer aan de definitie ‘serie’ dan de bekroonde doordat de vier afleveringen elk voor zich inhoudelijk meer een geheel vormen. Opgebouwd uit sketches, maar met sterkere samenhang, al lijkt er soms geen touw aan vast te knopen tot de zaak verrassend, altijd verrassend, op zijn plaats valt. Min of meer, dat dan weer wel. Tja, wat moeten we met ouders die hun kleine zoontje voorgoed afdragen aan een alcoholisch wijf dat haar wandspreuk – ‘een ongelukkige jeugd is een goudmijn voor een schrijver’ – volledig waarmaakt door het kind geestelijk en lichamelijk te mishandelen, net zo lang tot hij als volwassene de bestseller De hel die mijn moeder heet aflevert: de biologische ouders en de helse ‘moeder’ laten hun exemplaar trots signeren door de totaal kapotte auteur. Dik hout? Ja, maar wel extreem commentaar op de extreme mentaliteit van ouders om kinderen ten koste van alles succesvol te maken. En dat in die behoorlijk gruwelijke TreurTeeVee-anti-esthetiek. Zoals de makers tot ver over de top uitgerekend het medium televisie en deszelfs praktijken aan de kaak stellen. Door een onwaarschijnlijk botte narcistische hond als presentator van van alles en nog wat op te voeren. Zijn naam is dan ook Kaak.