Afgezien van de Amerikaanse oorlog in Vietnam en de aanval van de Sovjet-Unie op Afghanistan is de Koude Oorlog, van 1949 tot 1989, misschien wel de vreedzaamste periode die de moderne mensheid gekend heeft. De diepste oorzaak daarvan is de kernbom.
Zoals in 1945 in Japan was bewezen, is de uitwerking zo verwoestend dat de supermachten en de daarmee verbonden allianties zich geen oorlog konden veroorloven. In tijden van oplopende spanning gingen de partijen tot de rand van de oorlog, maar niet eroverheen. Daar bestaat een mooi boek over, On Escalation: Metaphors and Scenarios, geschreven door de polemoloog Herman Kahn, verschenen in 1965. Hij heeft een escalatietrap met 44 treden ontworpen. De hoogste is die van de ‘redeloze oorlog, het spastisch drukken op alle knoppen’.
Dankzij een uiteindelijk beheerste buitenlandse politiek hebben de machtsblokken met het kernwapen leren leven. Het heeft geen actuele invloed meer, behalve in de verhouding tussen Israël en Iran en ook daar raakt het sinds het aantreden van de nieuwe president Hassan Rohani geleidelijk op de achtergrond. Op 23 maart begint in Den Haag de tweedaagse nucleaire topconferentie waaraan 58 wereldleiders en zo’n vijfduizend delegatieleden deelnemen. Geen halve maatregelen, maar een actueel gevaar valt daar niet te bedwingen.
Het geweld in de wereld heeft sinds het einde van de Koude Oorlog een andere richting genomen. Voor een deel is dat geen verrassing. De worsteling tussen de blokken heeft vooral in het oosten ook een gelijkschakelende invloed gehad, in het bijzonder in landen die niet direct tot het Pact van Warschau hoorden. Door de dictatuur van maarschalk Tito werd de eenheid van Joegoslavië bewaard. Niet lang na de val van de Berlijnse Muur braken daar de burgeroorlogen uit, die ten slotte door Amerikaans ingrijpen werden bedwongen. Daarna heeft Amerika onder president Bush sr. doeltreffend ingegrepen toen Saddam Hoessein probeerde Koeweit te veroveren, en daarmee was de periode van geslaagde militaire interventies voorbij. De Amerikaanse oorlogen van Bush jr. in Afghanistan en Irak zijn ontwrichtende mislukkingen.
Intussen heeft het geweld nieuwe vormen gekregen. Dagelijks zien we op de televisie hoe de demonstranten in Kiev de macht in Oekraïne proberen over te nemen. In de grote steden van Birma, Thailand, Egypte, Soedan, Brazilië, Venezuela is geweld aan de orde van de dag. Syrië is al drie jaar bezig een nationale zelfmoord te plegen. De voormalige supermachten gaan soms in onderhandelingen om er een eind aan te maken, en een enkele keer sturen ze troepen, zoals naar Mali. Maar zal het helpen? Bij de vredestichters heeft de publieke opinie er geen vertrouwen meer in, of sterker, interesseert zich er niet meer voor.
Dat heeft drie oorzaken: de relatieve verzwakking van de oude supermachten waarvoor nog geen overtuigende vervangers zijn gevonden. En de combinatie van de economische crisis en het consumentisme. De crisis heeft vooral in het Westen tot een jarenlange verarming van de grote massa en gestaag toenemende werkloosheid geleid. Soms verklaarden vooruitziende economen en politici dat het dieptepunt achter de rug was, maar dan bleek na een paar maanden weer het tegendeel. Het bijverschijnsel van deze ten onrechte gewekte hoop is dat de geloofwaardigheid van de traditionele politiek zware schade heeft geleden, terwijl werkloosheid en armoede verder zijn toegenomen.
Al veel eerder had in de westelijke wereld het consumentisme wortel geschoten. Consumentisme heeft geen geschreven ideologie, geen officiële leiders. Het is een volkse stroming van kapitalistische oorsprong. De kern is dat iedereen het fundamentele recht heeft om zo veel mogelijk van alles te genieten. Dat wordt ons dagelijks aan het verstand gebracht door de reclame. Er is geen politieke propagandamachine die zo onafgebroken en op volle kracht via zo veel media werkt als de reclame. En alzijdig. Er is geen kant van het materiële leven waar reclame niet actief is. Bovendien, het belangrijkste, reclame is klassenloos. De fundamentele ondertoon is dat iedereen recht heeft op alles.
In de crisis wordt, meer dan onder welke omstandigheden ook, dagelijks bewezen dat het tegendeel het geval is. Aan de ene kant ontslagen, vermindering van uitkeringen, failliete bedrijven, aan de andere kant leiders van bedrijven, bankiers die hun bonus blijven incasseren en daartussen de politieke klasse die zich geen raad weet maar in de gestaag verslechterende toestand door blijft modderen. De zakkenvullers! De plucheklevers! Consumentisme dat wel alles belooft maar steeds minder geeft, wekt politieke haat. En deze haat is de beste voedingsbodem voor het populisme. Dat kenmerkt zich door voor ieder vraagstuk de eenvoudigste oplossing voor te stellen.
Dat zullen we binnenkort weer zien bij de gemeenteraadsverkiezingen van 19 maart. De PVV is nu groter dan de VVD en de PvdA bij elkaar. Voor al onze ellende is er maar één goede oplossing: uit de euro en de gulden terug! We zullen zien.