Dat merkwaardig grote vliegtuig dat u vorige week niet zag, vloog door ons luchtruim om u gerust te stellen – het is maar dat u het weet. Het ‘vliegende fort’ B-52, dat 32.000 kilo aan explosieven kan uitstrooien als de piloot zin heeft, vloog over alle dertig Navo-landen heen, om te onderstrepen dat alles koek en ei is in het belangrijkste militaire bondgenootschap ter wereld. Een kind begrijpt dan: daar is wat mis. En dat is ook zo. Navo-landen koersen af op een botsing over olieboringen in de Middellandse Zee en zitten in verschillende kampen in een schaduwoorlog in Libië. De eindbaas van de Navo, de Amerikaanse president Donald Trump, bemoeit zich er niet mee, en dus stuurt het Amerikaanse leger maar op eigen houtje een vliegtuig de lucht in om nog iets van leiderschap te suggereren. Dat indrukwekkende, onzichtbare ding: dat is hoe een stuurloze wereld eruitziet.
Wie benieuwd was welke gevolgen Trumps presidentschap zou hebben voor de wereld – met het wegvallen van Amerikaans leiderschap en actieve sabotage van internationale samenwerking – kan die gevolgen op dit moment in de etalage zien staan. De VS zetten hoofdaanklager Fatou Bensouda van het Internationaal Strafhof vorige week op de zwarte lijst van individuen met persoonlijke sancties. Omdat Bensouda een onderzoek opende naar oorlogsmisdaden door alle partijen in de decennialange oorlog in Afghanistan, prijkt haar naam nu naast drugsbaronnen, terroristen en wapensmokkelaars als personen die de VS actief in het nauw proberen te brengen.
De VS hadden diezelfde dag nog meer nieuws voor de wereld: dat zij niet meedoen aan de internationale samenwerking om zo snel mogelijk een vaccin tegen het coronavirus te maken. De Wereldgezondheidsorganisatie doet namelijk ook mee, en die is volgens het Witte Huis verantwoordelijk voor de wereldwijde uitbraak. De logica mag de kijker zelf ontdekken. De VS zwegen juist weer over de moordpoging op de belangrijkste Russische oppositieleider, Aleksej Navalny, en de moordpoging op de pro-democratiebeweging in Belarus. Het Witte Huis was zelfs stil toen een Russische pantserwagen in Syrië opzettelijk vier Amerikaanse soldaten het ziekenhuis in reed. (Trump gaf zelf de reden: ‘Als het journaal over Rusland gaat, doe ik het uit’, zei hij.) Om de isolatie van de voormalige leider van de wereld te onderstrepen, kregen de VS bij de VN alleen van de Dominicaanse Republiek steun voor hun nieuwste sanctieplannen tegen Iran. ‘De Verenigde Staten zijn geen leugen, maar een teleurstelling’, schreef de politicoloog Samuel Huntington eens – nooit was dat meer waar dan nu.
De diplomatieke chaos is het gevolg van Trumps wereldvisie en niet van kompromat, compromitterend materiaal, dat de Russische geheime dienst over hem heeft. Dat weten we ook sinds een paar weken. De Amerikaanse Senaat presenteerde eindelijk de eindversie van zijn onderzoek naar Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingen van 2016. Dat werd prompt bedolven onder ander nieuws uit de onuitputtelijke schandaalbron van het Witte Huis. Vooral omdat de vuile was in het onderzoek tegenviel – althans, afgezet tegen de plassende prostituees, seksfeesten en smeergeld die in 2016 opdoken in het rapport van Christopher Steele, voormalig sectiehoofd van de Britse geheime dienst MI6. Het ging dus allemaal om een affaire van Trump met een voormalige Miss Moskou – voor de huidige standaard redelijk niks.
Evengoed is het een instabiele, onvoorspelbare wereld geworden. We moeten de stabiliteit van de wereld van een paar jaar terug zeker niet overdrijven, maar het uitgebreide systeem van internationale organisaties, meestal actief ondersteund door de VS, haalde wel ‘het scherpe randje af van de anarchie’, zoals het boek Chaos in the Liberal Order: The Trump Presidency and International Politics het in 2018 samenvatte.
Vooralsnog willen de meeste landen nog niet de drempel overgaan en de mogelijkheden pakken die het terrein biedt – de chaos instappen is nou eenmaal minder aantrekkelijk dan de wereld creëren waarin dat kan. Iran houdt zijn kernbom nog op de ontwerptafel, Turkije en China houden hun ambities in toom. Israël heeft jarenlang afgekoerst op de annexatie van de Westoever, maar nu het moment is aangebroken aarzelt Netanyahu. Als varen in het donker voelt het: het is eng, maar het komt uiteindelijk wel goed. Waarschijnlijk.