ZOALS DE Golfoorlog in het collectief geheugen voortleeft als een marathonuitzending van CNN, zo is de Tweede Wereldoorlog voor velen onlosmakelijk aan de radio gekoppeld. Gedurende zes jaar werd de brandende aarde omspannen door onheilspellende en jubelende, informatieve en verraderlijke ethergolven.
Zowel Engeland als Duitsland waren er van begin af aan van doordrongen dat de radio een beslissende rol in de strijd kon spelen. Meteen in 1939 ontwikkelde de BBC daarom een systeem dat het mogelijk maakte om ook tijdens vijandelijke luchtoperaties in de lucht te blijven. Terwijl radiozenders in Duitsland en bezet Europa om de haverklap werden stilgelegd om geallieerde vliegtuigen geen koersaanwijzingen te geven, kon de BBC ononderbroken opwekkende deuntjes blijven spelen.
En opwekkende deuntjes waren er genoeg. Een populair liedje uit de eerste oorlogsmaanden zong uitdagend: ‘We’re gonna hang out our washing on the Siegfried Line.’ Na de Duitse invasie in Frankrijk werd dit liedje schielijk uit de lucht geplukt, maar toen de Slag om Engeland het eiland in duister hulde, lag de volgende stapel al klaar, met titels als They Can’t Black Out the Moon en I’m Gonna Get Lit Up When the Lights Go Up in London. OOK VERA LYNN, de 22-jarige crooner bij het dansorkest van bandleider Ambrose, voelde feilloos aan wat een natie in oorlog wilde horen. Herfst 1939, terwijl de Engelse landingstroepen naar Frankrijk werden verscheept, zette ze We’ll Meet Again op de plaat. ‘Let’s say goodbye with a smile’, zong ze de troepen toe, ‘just for a while we must part.’
Het werd Lynns eerste grote hit. ‘De doorsnee Engelsman vindt het moeilijk te laten merken wat hij voelt’, zo verklaarde ze het succes zelf. ‘Dit onopgesmukte en goudeerlijke liedje hielp hem er tenminste een beetje mee.’ Al snel bracht ze andere toepasselijke liedjes op de markt, zoals Goodnight Children, Everywhere, dat de evacuatie van de kinderen uit de grote steden van muzikale begeleiding voorzag.
Hoe gevoelig de Britten wel voor deze ‘goudeerlijke’ liedjes waren, bleek in april 1940. De BBC organiseerde onder de Britse soldaten in Frankrijk een verkiezing waaruit Vera Lynn als populairste zangeres naar voren kwam. ‘De jongens horen kennelijk liever sentimentele liedjes dan swing’, luidde de conclusie. En daarmee was de basis gelegd voor haar latere bijnaam The Forces’ Sweetheart.
In november 1941 benaderde de BBC haar voor het verzoekprogramma dat haar deze eretitel werkelijk waardig maakte en dat een naoorlogse komiek de uitlating zou ontlokken dat het ‘eigenlijk de agent van Vera Lynn was die de oorlog is begonnen’. Het programma heette Sincerely Yours en had de vorm van een gesproken en gezongen brief die ze op zondagavond na het nieuws van negen uur tot de boys abroad richtte.
Vera Lynn was al in de zomer van 1940 met het idee voor een dergelijk programma naar de BBC gestapt. Dat de BBC anderhalf jaar later eindelijk op haar voorstel inging, was in de eerste plaats te danken aan het ministerie van Oorlog. Daar begon men zich zorgen te maken over de invloed die de Duitse radio op de Engelse troepen had.
In het voorjaar van 1941 hadden de nazi’s Belgrado Radio overgenomen en omdat Lale Andersons versie van Lili Marlene tot de schamele drie platen behoorde waarover de veroveraars beschikten, werden Rommels troepen en het Britse Achtste Leger in Noord-Afrika sindsdien bestookt met dat melancholieke liedje. Herfst 1941 had deze Lili Marlene zich als een ware crossover ontpopt: ook aan geallieerde zijde van de frontlijn bezongen de soldaten het hoertje dat onder de lantaarn op haar soldaat wacht. Een zwoelgevooisde dame in Duitse dienst maakte daar handig gebruik van door het lied als herkenningsmelodie te gebruiken voor een op Britse soldaten gericht programma, waarin ze suggereerde dat hun vrouwen in Engeland van alles deden om aan boter en vlees te komen - een ernstige ondermijning van het moreel van de manschappen.
La Lynn werd dus als anti-hoer in de strijd geworpen. Letterlijk, want ministerie en BBC hadden bepaald dat de ene sexy stem niet met de andere kon worden bestreden. De presentatrice van Sincerely Yours moest klinken als de vrouw waar elke soldaat op kon bouwen: het brave buurmeisje, de trouwe verloofde. Een rol die de degelijke loodgietersdochter uit Oost-Londen op het lijf was geschreven. Vera Lynn had een fraaie stem, maar bezat raffinement noch sex appeal. Hoewel ze al sinds haar vijftiende op het podium stond, meed ze op bevel van haar moeder alles wat verder bij het artiestenleven hoorde.
Bij uitstek de vrouw dus die de soldaten het gevoel kon geven dat ze breiend naast de haard tegen hen zat te praten. Om het huiselijke accent te versterken, begon ze soldatenvrouwen die net waren bevallen te bezoeken om hun mannen daarna over de radio van de toestand van moeder en kind op de hoogte te brengen. Het concept sloeg aan: meteen vanaf de eerste uitzending stroomden de brieven met dankbetuigingen en verzoekjes binnen.
Een groepje politici en een aantal oud-officieren maakten echter al spoedig ernstig bezwaar tegen het programma. Met haar sentimentele liedjes zou Lynn slechts weekhartige soldaten kweken. Wat de mannen nodig hadden, was viriele muziek. Vera Lynn begreep weinig van deze ophef: ‘Ik vond dat ik de jongens voor ogen moest houden waar zij werkelijk voor aan het vechten waren - voor de mensen en dingen die hun eigen waren, en niet voor allerlei vage ideologieen en theorieen.’
Waarschijnlijk was het de Britse overwinning, november 1942, bij El Alamein die BBC en legerleiding mild stemde ten aanzien van the Forces’ Sweetheart. Sincerely Yours bleef in de ether en over de hele wereld zongen Britse soldaten met haar mee: het romantische Yours, het optimistische We’ll Meet Again, het chauvinistische The White Cliffs of Dover.
Ook onder de achterblijvers verwierf Vera Lynn grote populariteit. Ze speelde hoofdrollen in drie speciaal om haar persoon heen geschreven films en de royal family ontbood haar ten paleize ter gelegenheid van prinses Elisabeths zestiende verjaardag. De filmset deed haar weinig, maar het bezoek aan Windsor Castle vervulde haar met grote trots: ‘Ik was van jongs af aan uit de grond van mijn hart voor een vorstenhuis. (…) Het is zoiets als een gezin met aan het hoofd een man die door iedereen wordt erkend en gerespecteerd.’ Dat het respect wederzijds was, zou drie decennia later blijken. In 1975 werd Vera Lynn door koningin Elisabeth tot Dame geridderd.
Maart 1944 voelde Lynn dat de volgende plicht haar riep. Ze meldde zich aan om voor de troepen overzee op te treden. De geallieerde legerkampen in Italie en het Midden-Oosten werden al regelmatig door artiesten bezocht (Marlene Dietrich vierde er triomfen met een Engelse versie van Lili Marlene) en dus ging Lynn naar ‘het Vergeten Leger’ van generaal Slim, dat in Birma tegen de Japanners streed. Ze trad op in versterkingskampen en aan het front, in officiersclubs en in bamboehutten. Ze bezocht legerhospitalen en zong We’ll Meet Again voor zwaargewonden.
Begin juni vloog de Forces’ Sweetheart weer westwaarts. Hoe dichter ze Engeland naderde, hoe meer aanwijzingen ze kreeg dat er iets te gebeuren stond. Toen haar vliegtuig op 5 juni vanuit Gibraltar de oversteek waagde, zag het luchtruim boven Europa zwart van de bommenwerpers. Die nacht begon D-Day.
VIJFTIG JAAR NA deze gedenkwaardige dag staat Dame Vera Lynn samen met de Amerikaanse bandleider Glenn Miller in de annalen geboekstaafd als het muzikale symbool van de Tweede Wereldoorlog. Geen wonder dus dat de Britse regering haar heeft gevraagd deel te nemen aan de festiviteiten die de herdenking van de landing in Normandie omlijsten.
Maar zo hoog als de Dame haar koningin heeft zitten, zo laatdunkend is ze over de regering-Major. Die begon namelijk pas over een herdenking te brainstormen op het moment dat ze zich realiseerde dat daar, drie dagen voor de Europese verkiezingen, publicitair voordeel aan te behalen viel. Op dat moment had Lynn zich al laten contracteren door de eigenaar van een cruiseschip vol veteranen dat op 6 juni voor de kust van Normandie zal rondvaren.
Daar kwam nog bij dat de overhaast door de Britse regering ingeschakelde pr-firma de smakeloosheid had de dood van duizenden soldaten te willen herdenken met een maand van frivole straatfeesten en kookwedstrijden met spam (een uit vleesresten, bloem en vet samengesteld oorlogsgerecht). Vooral die spam schoot de veteranen in het verkeerde keelgat. En wat the boys niet lusten, blieft hun Sweetheart evenmin. Ze besloot de festiviteiten te boycotten en werd daarmee opnieuw het middelpunt van een meningsverschil tussen de ‘weekhartige’ Jan Soldaat en een groep politici die zich graag op krachtdadigheid laten voorstaan.
Op 21 april gaf John Major, onder forse druk van Labour, de veteranen het vetorecht over de plannen voor de D-Day-viering. De feesten en het spam-festijn werden geschrapt. De nadruk zal nu komen te liggen op wat Lynn ‘remembering the sacrifices’ noemde. De Dame heeft inmiddels haar medewerking toegezegd aan een show op 14 augustus in Hyde Park. Maar of ze haar boys op 6 juni even zal verlaten om naar de internationale ceremonie op Utah beach te komen? Haar manager houdt zich lachend op de vlakte. ‘Maybe yes, maybe no. Als ze gevraagd wordt, komt ze. Maar ze is nog niet gevraagd.’ Major zal het eerst met de rederij moeten uitvechten.
Wordt de Dame de nagel aan Majors doodskist? ‘De Britten mogen dankbaar zijn dat de landing in Normandie niet werd georganiseerd door degenen die de herdenking organiseren’, kopte de Times kwaadaardig. Als Lynn al op Utah Beach verschijnt, zal Major haar in ieder geval niet als zijn Sweetheart begroeten.