Supporters van Feyenoord komen niet alleen samen in De Kuip, maar begeven zich in toenemende mate ook in de digitale arena. In samenwerking met De Groene Amsterdammer deed Utrecht Data School onderzoek naar Feyenoordsupporters op Twitter. Wie praten online over Feyenoord? Welke groepen tekenen zich in dat gesprek af? En hoe wordt gesproken over homoacceptatie in de voetballerij?
Om deze vragen beantwoorden, hebben we allereerst een half jaar aan tweets – gepubliceerd tussen mei 2021 en oktober 2021 – die in het algemeen gaan over Feyenoord verzameld. Hiervoor hebben we uiteraard gezocht naar standaardtermen zoals ‘Feyenoord’ en ‘De Kuip’, maar ook naar termen die in trek zijn bij de meer fanatieke Feyenoordtwitteraars, zoals de hashtag ‘#DHIG’ (de haas is groen) of ‘#hetruwerandje’. We verzamelen hierbij specifiek retweets, omdat deze bij uitstek geschikt zijn om ideologisch homogene groepen op te sporen. In totaal hebben we met onze zoekopdracht – die 44 termen beslaat – 81.209 tweets over Feyenoord verzameld in die periode.
Netwerkanalyse
Om in kaart te brengen wie over Feyenoord tweet en welke groepen zich in dat gesprek aftekenen, voeren we een netwerkanalyse uit. Hierbij vormen de gebruikers de knopen – de bolletjes – van het netwerk. Wanneer een gebruiker een andere gebruiker retweet, markeert dat een verbinding tussen twee knopen. En naarmate gebruikers meer met elkaar interacteren, komen ze dichter bij elkaar te staan in het netwerk.
Aan de hand van deze interacties kunnen we de gebruikers vervolgens ook indelen in groepen die onderling veel interactie vertonen, maar minder met de rest van het netwerk. Dit doen we met behulp van een algoritme, de zogeheten Louvain-methode. Het algoritme zoekt stapsgewijs naar de verdeling van het netwerk waarbij de onderlinge verbondenheid van gebruikers in dezelfde groep (de modularity) het sterkst is. Voor uitgebreidere uitleg van netwerkanalyse, zie onze eerdere verantwoording bij het onderzoek naar antisemitisme online.
De groepen die het algoritme heeft opgespoord, hebben we vervolgens handmatig gelabeld, waarbij we alleen groepen die meer dan 5% van het totale netwerk beslaan meenemen. Het labellen hebben we in eerste instantie gedaan op basis van de meest prominente gebruikers (in ons geval: de gebruikers die het vaakst geretweet zijn) per groep. Om de labels verder te verifiëren, hebben we ook gekeken naar de populairste tweets van elke groep. Zo tekenen in ons Feyenoordnetwerk verschillende groepen – of deelpublieken – zich af.
Eén van de grootste groepen is die van mainstream Feyenoordsupporters- en belangstellenden, die vooral berichten van de officiële kanalen van Feyenoord retweeten of van andere algemene Feyenoordnieuwssites. Een slagje fanatieker is de groep van Feyenoordfans, waaronder ook het account van de officiële supportersvereniging valt, en waar veel prominente gebruikers een verwijzing naar de club – veelal: FR – in hun naam dragen. Deze groep is opvallend genoeg relatief verspreid over het netwerk.
Veel hechter is de groep die is gelabeld als ‘Harde kern en sympathisanten’. Hier vinden we de meest fanatieke Feyenoordsupporters- en accounts, zoals het account ‘FRFC1908’. Deze groep telt in totaal 1.489 gebruikers. Hoewel we de meest prominente accounts in deze groep tot de harde kern van Feyenoord kunnen rekenen, zal dat niet voor elke gebruiker in deze groep gelden; vandaar de toevoeging ‘en sympathisanten’. Opvallend is dat deze groep ook veel verbintenis vertoont met de rechts-conservatieve groep. Dat kunnen we aflezen aan de positionering van beide groepen in het netwerk. Sleutelfiguur – en vrij populair onder de fanatieke aanhang – hierbij is Maurice Meeuwissen, fractievoorzitter van de PVV in Rotterdam. Ook het Twitteraccount van de rechtse opiniemaker Wierd Duk duikt in dit rechts-conservatieve cluster op, dat zelfs de grootste groep van heel het netwerk vormt.
Naast drie Feyenoordgroepen in verschillende gradaties van fanatisme en de rechts-conservatieve groep vinden we in ons netwerk ook een groep rond meer progressieve gebruikers, een groep waarin de meest prominente gebruikers overheidsinstanties, regionale politie-eenheden en middenpartijen (zoals D66) zijn, en een groep die zich concentreert rond algemene voetbalkanalen, zoals Voetbal International en ESPN. Ten slotte stuitten we nog op een groep die zich concentreerde rond één specifieke gebruiker. Bij nadere inspectie bleek dat om een heel populaire tweet over de stadsregio Feijenoord te gaan. Deze groep hebben we niet meegenomen in onze data-analyses en -visualisaties.
Hoe wordt er getweet over homoacceptatie?
Nadat we de verschillende groepen hebben geïdentificeerd, hebben we onderzocht hoe er in deze verschillende groepen over homoacceptatie in de voetbalwereld in het algemeen en over de Roze Kameraden in het bijzonder wordt gesproken. Hiervoor hebben we een tweede dataset aangelegd, waarbij we specifiek zoeken naar tweets rond dit onderwerp. We zoeken daarbij bijvoorbeeld naar combinaties van twee termen zoals ‘homo’ en ‘voetbal’, ‘lhbti’ en ‘feyenoord’ of ‘roze’ en ‘kameraden’. Ook naar scheldwoorden rond homoseksualiteit is gezocht.
In totaal hebben we met deze tweede zoekopdracht 6.890 tweets verzameld, geplaatst in een iets kortere periode: tussen 1 augustus en 30 oktober 2021. Wanneer we alle gebruikers die niet in het Feyenoordnetwerk zitten uitsluiten, blijven er 4.463 tweets over. Deze 4.463 tweets zijn vervolgens handmatig gelabeld op twee aspecten.
Ten eerste kijken we naar de houding ten opzichte van de Roze Kameraden en andere initiatieven ter bevordering van homoacceptatie in de voetballerij: worden zulke initiatieven aangemoedigd, of juist niet? We delen de berichten op in drie categorieën: ‘ondersteunend’, ‘neutraal’ en ‘afwijzend’. De berichten die bij nadere inspectie niet over dit onderwerp gaan, zijn gelabeld als ‘overig’ en niet meegenomen in onze verdere analyse. Zo zagen we dat er over de gehele dataset meer steun dan afwijzing was voor de Roze Kameraden: van alle tweets was 47% ondersteunend, 26% neuraal en 27% afwijzend. Slechts bij twee groepen was de meerderheid van de tweets afwijzend. Dit betreft de rechts-conservatieve groep (51% afwijzend) en de groep ‘Harde kern en sympathisanten’ (65% afwijzend).
Wanneer we de categorieën uitsplitsen per dag zien we dat er vooral veel steun was na de geweldsincidenten rond Paul van Dorst. In reactie daarop werden meer dan duizend tweets geplaatst, waarvan het merendeel ondersteunend was. Bij de presentatie van de Roze Kameraden was echter nog een meerderheid van de tweets – 61% – afwijzend richting het initiatief. Een vergelijkbaar patroon zien we wanneer we specifiek naar de tijdlijn van de groep ‘Harde kern en sympathisanten’ kijken: daar zien we na de aankondiging van de Roze Kameraden veel afwijzing (66% van de tweets), maar relatief veel ondersteuning (45% van de tweets) de dag na de geweldsincidenten rond Van Dorst. En nadat de ophef rondom de geweldsincidenten was gaan liggen, zien we weer overwegend afwijzende berichten.
Dat een tweet afwijzende sentimenten rond de Roze Kameraden bevat, maakt ze uiteraard nog niet homofoob. In onze dataset vinden we tal van redenen waarom mensen negatief zijn over de oprichting van de Roze Kameraden. Een veel voorkomend argument is bijvoorbeeld dat er bij Feyenoord geen behoefte is aan ‘aparte supportersverenigingen’. Andere gebruikers menen dat er bij Feyenoord geen sprake is van negatieve uitingen richting mensen met een homo- of biseksuele geaardheid, en dat juist iedereen welkom zou zijn. Ook wordt gesproken over een ‘weerzin tegen woke’ en ander ‘regenbooggedram’.
In tweede instantie hebben we dan ook apart gekeken of het bericht homofobe uitingen bevat of niet. Dit betreft bijvoorbeeld het refereren aan de Roze Kameraden (of andere personen) als ‘flikkers’, ‘bruinwerkers’,’mietjes’, of ‘ruggetuffers’, het scanderen van digitale homofobe leuzen (‘een piemel, een piemel, een piemel in Pauls kont’) of het beroep doen op stereotypen rond homoseksualiteit (‘neem een popper en laat je in je reet neuken’). Van de 1.011 afwijzende berichten in onze dataset bevatte 108 een homofobe uiting – ongeveer een op de tien. Van alle groepen zijn de meeste van deze homofobe uitingen (41%) afkomstig van gebruikers uit de groep ‘Harde kern en sympathisanten’, gevolgd door het rechts-conservatieve cluster (19%).
Een belangrijke kanttekening, ten slotte, is dat onze analyse nadrukkelijk geen opiniepeiling onder Feyenoordsupporters betreft. De supporters die zich in de digitale arena prominent manifesteren, zijn niet noodzakelijk de supporters die in De Kuip het hardst schreeuwen. Ons onderzoek zegt dus vooral iets over (groepen van) Feyenoordsupporters op Twitter, en niet zozeer over Feyenoordsupporters in het algemeen. Dat betekent overigens allerminst dat onze resultaten geheel vrijblijvend en betekenisloos zijn: óók de digitale sfeer heeft betekenis; ook digitale homofobe leuzen – of juist massale steunbetuigingen – hebben impact, niet in de laatste plaats omdat de onlinewereld ook doorsijpelt naar de offlinewereld, en vice versa.