Op 22 februari 2021 publiceerde het Zeeuws Archief een verhaal over 1596 waarin historicus Gerhard de Kok pleit voor meer onderzoek naar de zaak. Namens De Groene Amsterdammer heeft journalist Leendert van der Valk sindsdien regelmatig overleg gehad met De Kok. Later sloot ook Cátia Antunes zich daarbij aan. Zij hielp ook met de interpretatie van Spaanse en Portugese teksten. Miguel Geraldes Rodrigues, historicus aan het European University Institute in Florence zocht – tevergeefs – naar sporen van Van den Kerckhoven in Spaanse archieven.

Verschillende historici en archivarissen hielpen bij de interpretatie en transcriptie van de zestiende- en zeventiende-eeuwse teksten. De auteur maakte ook gebruik van de transcriptiesoftware Transkribus. Speciale dank gaat uit naar het Zeeuws Archief, het Nationaal Archief, Archivo General de Simancas, het Huygens ING, Maritiem Museum Rotterdam, Stadsarchief Amsterdam, Tim Lubbers, Ivo van Loo, Laurien van der Werff, Patrick van der Geest, Mark Ponte en Peter Sijnke.

Voor dit onderzoek werd gebruikgemaakt van achtergrondliteratuur die te vinden is bij de verantwoording van het eerste deel.

Hieronder vindt u een toelichting bij de belangrijkste citaten en bronnen uit de tekst.

Bronnen bij de tekst

De tekst van de Staten van Zeeland is te vinden in het Zeeuws Archief: Staten van Zeeland, toegang 2, Resoluties van de Staten 1596-1597, inv.nr 9, 15 november 1596.

Voor de ‘Eerste Schipvaart’ en slavernij, zie deel I van dit tweeluik.

De vijf schepen met ‘suiker en swarten’ worden genoemd in De Eerste Schipvaart der Nederlanders deel 1 t/m 3. Bezorgd door G. P. Rouffaer en J.W.IJzerman (1915, 1925, 1929).

De ‘berck vol slaven’ komt uit De Tweede Schipvaart der Nederlanders naar Oost- Indië onder Jacob Cornelisz. van Neck en Wybrant Warwijck, 1598 - 1600. Deel 5, eerste stuk. Bezorgd door J. Keuning, 1947. Pagina’s 26-28.

De 58 ‘swarten’ van Cornelis Jansz Boer zijn te vinden in het Stadsarchief Amsterdam: 5075 Inventaris van het Archief van de Notarissen ter Standplaats Amsterdam, notaris Jan Franssen Bruijningh, 83, 169-170, 6 mei 1599.

De uitspraken over de verzoeken van Pieter van der Hagen zijn te vinden in het Nationaal Archief: Archief Staten-Generaal, 1.01.02, Resoluties Staten-Generaal, 23 november 1596, inv.nr 3136, folio 578, 579 en Resoluties Staten-Generaal, 28 november 1596, inv.nr 3136, folio 585, 586.

De documenten rond de rechtszaak van 1607 liggen in het Nationaal Archief en zijn deels in Frans, deels Spaans-Portugees, deels Nederlands. Archief van Hof van Holland (3.03.01.01), inv.nr 5209.33.

Van den Kerckhovens memoriale van 1616 aan de Spaanse koning ligt in het Archivo General de Simincas. Secretaria de Estado. Legajo 631. Origineel opgevraagd op 12 november 2021. Vertaling overgenomen van J.B. Van Overeem. Het hele dossier dat Van Overeem rond 1940 aanlegde over Van den Kerckhoven kon worden ingezien in het Maritiem Museum Rotterdam.

Over de voorbereidingen van Van der Hagen en Wissel en de ‘ongewoonlycke clausulen’ is te lezen in de Resolutien Staten Generaal, deel 9 677-679, via Huygens ING.

In februari 1597 was Van den Kerckhoven nog in Nederland. Hij verzoekt dan om het lossen van een schip uit ‘Indien’, blijkens documenten in het Nationaal Archief: 1.01.02, inventarisnummer: 4887 (Nationaal Archief). Daarin zit ook een document van 19 juni 1597 waarin Wissel en Van den Kerckhoven ongeduldig verzoeken uit te varen.

Over de mooianen, zie het Zeeuws archief.

Over het Zeeuwse aandeel in de slavernij publiceerde Gerhard de Kok in 2020 het boek Walcherse ketens.

De contracten uit 1599 tussen de Staten-Generaal, prins Maurits en van Van der Hagen en Van den Kerckhoven (en één met Balthasar de Moucheron) liggen in het Nationaal Archief. Archief Van Oldebarnevelt (3.01.14), inv. nr. 3147.

Zie ook de opmerkingen van J.H. de Stoppelaar over die contracten in zijn boek Balthasar de Moucheron (1901).

De rechtszaak van 1600 wordt uitgebreid besproken in het artikel van Tim Lubbers: Development of Vicarious Liability of Shipowners and Its Limitation in Roman-Dutch Law, uit Tijdschrift voor Rechtsgeschiedenis 2022/90, afl. 1-2.

De citaten uit Nederlands slavernijverleden van Henk den Heijer (2021) staan op pagina’s 58-60.

De eerste slavenreis uit 1598 van het ‘IJzeren Verken’, namens koopman Johan van der Veeken, staat in slavevoyages.com, voyage ID: 11836.

Het reisverslag van Olivier van Noort verscheen onder de titel Beschryvinghe vande Voyagie om den geheelen Werelt Cloot, ghedaen door Olivier van Noort van Utrecht uit 1601

Over de eerste Afrikanen in Virginia in 1619 publiceerde NRC op 1 januari 2021.

Voor Nederlandse slavernij in New York zie onder meer [mappingslavery.nl](www.mappingslavery.nl)

Over Willem Schouten wordt onder meer geschreven in Papuans within Slavery, Slavery within Papuans (2016) van Ligia J. Giay.

Het citaat van professor Baudius is vertaald door De Stoppelaar, in Balthasar de Moucheron (1901).