Verbinden en empathie. Ga deze woorden turven in gesprekken, op congressen, in de media of in boeken van politici en je raakt de tel kwijt. Dat is een veeg teken. De woorden duiken alleen maar zo veelvuldig op omdat er een gebrek aan is. De samenleving drijft juist uit elkaar, omdat je inleven in de gevoelens van de ander als een teken van zwakte wordt gezien en het je belemmert bij het opkomen voor je eigen rechten.
Maar om de moed niet te verliezen in deze donkere dagen wil ik het veelvuldig gebruik van ‘verbinden’ en ‘empathie’ niet alleen zien als veeg teken, maar ook als een streven dat degenen die ze bezigen zichzelf opleggen. Vooral de dames en heren politici die de woorden in de mond nemen, moeten daaraan gehouden worden.
Afgelopen donderdag nam DENK-Tweede-Kamerkandidaat Sylvana Simons in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag het woord empathie in de mond tijdens een avond met de titel Racisme is HOT die nadrukkelijk als ‘niet-politieke avond’ was aangekondigd. Op zich vreemd dat dan als eerste gast een kandidaat-politicus het woord voert. Simons sprak op het toneel van de schouwburg in een persoonlijk relaas verbindende woorden. En riep op tot empathie. Dat maakt nieuwsgierig naar een politiek debat met haar en zeker naar haar politieke daden, mocht ze in de Kamer komen. Verbindend zijn in een monoloog is makkelijk.
Het woord verbinden in de mond nemen terwijl je ondertussen achter je beelden laat zien die je politieke concurrenten er bekaaid af laten komen, dat is evident het ene zeggen en het andere doen. vvd-leider Mark Rutte maakte zich afgelopen zaterdag op zijn partijcongres schuldig aan deze goedkope manier om zijn tegenstanders weg te zetten. Het past ook niet bij de Rutte die de afgelopen vier jaar heeft laten zien ook een naar draagvlak zoekende minister-president te kunnen zijn.
Dan was er vorige week maandag ook de presentatie van het tweede boek van GroenLinksleider Jesse Klaver. Zijn eerste ging over het economisme, een aanklacht tegen het economisch nut als maat aller dingen; het tweede heeft als titel De empathische samenleving. Met zinnen als: ‘Het aangeboren gevoel van empathie zouden we meer moeten gebruiken. Wij als mensen onderling, maar ook als politici.’
In dit boek zit de tegenstrijdigheid dat Klaver enerzijds rechts verwijt de Nederlandse identiteit te definiëren in religieuze en etnische termen en dat hij anderzijds vindt dat in het Nederland van koopman en dominee die laatste te weinig aan het woord komt. Klaver noemt het merkwaardig als politici stellen dat ‘onze samenleving is gebaseerd op de joods-christelijke cultuur, want de waarden van de democratische samenleving met al haar vrijheidsrechten zijn niet door religieuze instituties en machthebbers gepropageerd’.
Om nu zelf ook verbindend te blijven hangt af van de periode in de geschiedenis of de historische figuren waar je naar kijkt. Als Klaver het eveneens vorige week verschenen boek Tegen het cynisme van cda-leider Sybrand van Haersma Buma gaat lezen, dan zal hij zien dat zijn collega-lijsttrekker zich optrekt aan perioden in de geschiedenis waarin gelovigen de machthebbers juist uitdaagden en het onrecht bestreden.
Buma verwijst naar Groen van Prinsterer, Schaepman en Kuyper die hij de founding fathers noemt van de christen-democratie in de negentiende eeuw, drie mannen die juist tegen de regeermacht in het geweer kwamen en oppositie voerden tegen de ‘regerende liberale elite’. Volgens Buma is ‘onze democratie ondenkbaar zonder het gelijkheidsideaal dat met het christendom de wereld in is gekomen (…) Niet de vrijheid van het individu, maar de vraag hoe het van nature vrije individu zich verhoudt tot de ander en daarmee de gemeenschap is al twee millennia de kern van de westerse christelijke traditie.’
Misschien gaat mijn behoefte aan verbinding nu in de overdrive, maar in het eerste deel van die laatste zin moeten Klaver en Buma elkaar kunnen vinden. En anders wel in een zin die Buma aanhaalt uit de bijbel en die aansluit bij Klavers preek tegen het economisme: ‘Maar gebruik uw vrijheid niet als voorwendsel voor zelfzucht.’
Wat Klaver ook zal herkennen is Buma’s angst voor het toenemende individualisme dat leidt tot een steeds grotere staat, een staat die volgens Buma zal gaan haperen. Dat het individualisme en een als gevolg daarvan steeds sterker sturende staat in tegenspraak met elkaar lijken maar in de praktijk niet zijn, daar verwees afgelopen week ook de directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau en voormalig pvda-senator Kim Putters naar in zijn Drees-lezing. Hij pleitte voor meer autonomie in eigen groep.
Waar GroenLinkser Klaver, cda’er Buma, pvda’er Putters, en ook ChristenUnie-leider Gert-Jan Segers in zijn eerder dit najaar verschenen boek Hoop, op uitkomen – en wat hen dus in ieder geval al met elkaar verbindt – is dat ze meer samenleving willen, en minder individu en staat. Putters riep in zijn Drees-lezing politieke partijen op de overeenkomsten in elkaars maatschappijvisie te zien en al voor de verkiezingsdag een politiek blok te vormen. Putters hoopt dat daarmee de verdere versnippering in de politiek, de tegenstem en het daarachter op de loer liggende maatschappelijk conflict kan worden voorkomen.
Want autonomie in eigen groep die verwordt tot het eigenbelang van het eigen groepje leidt niet tot ‘meer samenleving’. Dat is geen verbinden en straalt ook geen empathie uit. Politieke blokvorming zou kiezers duidelijk maken welke politieke partijen het echt menen als ze het hebben over verbinden en empathie.