Aanleiding hiervoor is de vrees van de uvi’s (GAK, SFB, Cadans, GUO en USZO) dat het kabinet hun onvoldoende vrijheid geeft om de uitvoering van de WW en WAO naar eigen inzicht in te richten. De uvi’s waren gealarmeerd door een speech van PvdA-minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Melkert. Op een VU-symposium bepleitte hij tot schrik van de uvi’s selectief gebruik van marktwerking in de uitvoering.
In 1994 begonnen de paarse politieke partijen aan een riskant avontuur met de uitvoering van de sociale zekerheid. De neoliberale tijdgeest gebood dat Paars marktwerking zou gaan toepassen. Het was de prijs die de door WAO-trauma’s beheerste PvdA moest betalen voor rust op het front van de uitkeringen. Er kwam een mega-reorganisatie van de uitvoeringsbureaucratie. Robin Linschoten, VVD-staatssecretaris onder Melkert, sloeg driftig aan het verbouwen.
Inmiddels werkt de markt dat het een aard heeft. De uitvoerders hebben het oude bureaucratendom ver achter zich gelaten. De directeuren en hun managers dromen van de beurs, van fusies, van optieregelingen. Met het paarse regeerakkoord op zak zijn de uvi’s het afgelopen jaar allianties aangegaan met banken, levensverzekeraars, arbodiensten en zorgverzekeraars. Deze partijen, waaronder de ING Groep en de Rabobank, hebben hen met open armen ontvangen.
De uvi’s zijn potenti‰le goudmijntjes. Hun kostbaarste bezit zijn databestanden. Er zijn in Nederland nauwelijks mooiere exemplaren te vinden: volledig (alle Nederlandse werknemers), up-to-date, en prettig selectief (alleen werknemers, dus koopkracht). Een paradijs voor mailing-experts en handige jongens zoals Interpolis-adviseur Linschoten, jongens die met geãntegreerde dienstverlening het zelf gecre‰erde gat in de markt commercieel opvullen.
De gang naar het paradijs wordt echter pas mogelijk als deze unieke bestanden worden vrijgegeven voor private uitbating. Dat is nu verboden, hoewel de geruchten over creatief gebruik aanhouden. Melkert maakt blijkens zijn speech geen haast om daarvoor toestemming te geven. Hij en Linschotens opvolger De Grave (VVD) zijn het bovendien niet eens over de mate waarin de markt in de sociale zekerheid mag oprukken. Dat kan maar ÇÇn ding betekenen: uitstel en misschien zelfs afstel van de nieuwe Organisatiewet Sociale Verzekeringen 2000. Vandaar de paniek bij de uvi’s, want zonder privaat gebruik is hun bruidsschat aanzienlijk minder waard.
De uvi’s hebben wel een punt: door al het paarse geflirt met de markt zijn verwachtingen gewekt. Bovendien is Melkert ruim een jaar te laat. Hij had hard moeten ingrijpen toen de eerste boterbriefjes tussen uvi’s en particuliere ondernemingen werden uitgewisseld.
Maar de publieke actie van de uvi’s zelf liegt er ook niet om. Waar is de tijd gebleven dat ambtelijke uitvoerders loyaal het publieke belang dienden? Niet eerder kwamen de nieuwe marketeers publiekelijk zo schaamteloos op voor hun eigenbelang. Bovendien kiezen zij openlijk partij in het meningsverschil tussen Melkert en De Grave, die op de lijn van de uvi’s zit.
Maar ronduit stuitend is het feit dat de uvi’s zich kennelijk geen enkele rekenschap meer geven van het feit dat zij met miljarden guldens aan publieke middelen zijn opgebouwd en alleen al daarom allereerst de publieke zaak schatplichtig zijn. Dat het zo ver gekomen is, komt in de eerste plaats voor rekening van de paarse politieke partijen, de PvdA met Melkert voorop.