Het meest direct in Over grenzen van Simonka de Jong en Marijke Reijnders. Uitzending 3 december, precies een jaar na het overlijden van Jeroen Willems in jarig Carré. De film bestaat grotendeels uit opnamen van deze fabelachtige acteur/zanger tijdens zijn voorbereiding op Twee stemmen (Passolini/Herkströter). Daarin speelt hij vijf personages: we zien hem gespannen, ontevreden, onzeker op nog lege tonelen en in kleedkamers. Soms flarden voorstelling. Daarna opgelucht applaus halend, maar prompt weer ongemakkelijk, onzeker. Perfectionisme dat schoonheid oplevert maar voor betrokkene ondraaglijk lijkt.
Al die beelden, van Damascus tot Moskou, duidelijk niet bestemd voor een necrologie maar voor een film over een uitvoerend kunstenaar in de kracht van zijn leven. Nu worden ze omlijst door intimi die, nog altijd onthutst, zijn talent en persoon duiden. Allen schetsen het beeld van een genie met een gat in de ziel, geslagen in de kinderjaren door plots overlijden van de bewonderde vader. Prachtige Brel-interpretaties, ook in de film, krijgen door die biografie extra lading. Vooral regisseur Johan Simons komt ver in duiding van het talent, maar uiteindelijk blijven ook zijn woorden schaduwen op de muur van Plato’s grot, want magie is nu juist magie.
Het streven van elke kunstrecensent is in wezen vergeefs en de tv-criticus die deze reeks bespreekt botst op magie in het kwadraat, omdat elke filmer die van haar/zijn object met eigen magische middelen tracht te vangen. Misschien gaat dat het minst op voor Ik verwacht alles van Gülsah Dogan die filmde rond het Utrechtse WijkSafari-project van Adelheid Roosen. Publiek werd naar huizen van deelnemende bewoners gebracht om hun verhalen te horen en zien. Ik hield mijn hart vast bij de opening met een als immer verpletterend aanwezige Roosen, maar Dogans film groeit uit tot een indrukwekkend dubbelportret van tante Fatma en Hassan, wier zware levens mede door professionele begeleiding tot ‘voorstelling’ werden gemaakt. Dat dus mooi wel dankzij diezelfde Roosen en Nazmiye Oral. ‘Magie van kunst’ als aanleiding voor een prachtfilm over ‘het echte leven’.
Totaal anders is de roadmovie Moving Stills, waarin Tinus Kramer fotograaf Kadir van Lohuizen vergezelt op het laatste stuk van diens Amerika-project over migratie (Alaska). Diens Via PanAm laat zien dat migratie van alle tijden en plaatsen is en te negatief wordt bezien. Kramer gaat ook mee naar de Carteret Islands bij Nieuw-Guinea, paradijs op aarde dat door oceaanstijging onbewoonbaar wordt: gedwongen nieuw type migratie. En toont een gedreven nurkse reus wiens geloof in de effecten van zijn werk knauwen kreeg maar die het niet kan laten te getuigen. De magie zit in de wonderbaarlijk inzichtgevende, vaak prachtige foto’s die vangen wat je als leek bijna altijd ontgaat.
Twee films (Linda Hakeboom over Jan-Jaap van der Wal; Paul Cohen en Martijn van Halen over dirigent Hartmut Haenchen) waren nog niet te zien. Wel de weerbarstige 15 Pogingen die Aliona van der Horst deed om iets van het scheppingproces van beeldend kunstenares Suchan Kinoshita (Prix de Rome 1992) te vatten. Het levert fascinerende (te verwachten) mislukkingen op.
De magie van kunst, NTR/Human, Nederland 2, zondags 18.50 uur (behalve Jeroen Willems); Ik verwacht alles, op Uitzending gemist; 15 pogingen, 1 december; Jeroen Willems, 3 december, 23.00 uur, gevolgd door zijn Brel-programma; Moving Stills, 8 december; The Happy Sad Route (and a Comedian), 15 december. Hartmut Haenchen: In het Westen, 22 december