Terwijl een politieagent ongeduldig tegen de autoruit tikt en de file in de achteruitkijkspiegel aanzwelt, komen uit de vrachtauto voor mij steeds hogere vlammen. Niet de beste setting om, live op de radio, in debat te gaan over wie schuld heeft aan de stijgende prijzen.
Via de speaker van mijn telefoon hoor ik, onderbroken door knallen uit het brandende voertuig, de vertegenwoordiger van de vaderlandse aandeelhouderslobby aan. Critici van de huidige recordwinsten gedragen zich volgens hem ‘polariserend’. In plaats van ondernemers en hun aandeelhouders op de korrel te nemen, kunnen wij beter naar de overheid (lees: de belastingbetaler) kijken voor koopkrachtcompensatie. Nog fraaier is zijn andere oplossing. Want inderdaad, waarom kopen Nederlanders die klagen over inflatie niet gewoon een goedkoper merk pindakaas?
De vraag hoe dat in de praktijk moet als je al boodschappen doet bij Aldi of Lidl, laat ik even voor wat het is. Waar het hier om gaat, is dat ik deze doldrieste meningen twee weken later terughoorde bij Buitenhof. Niemand minder dan Klaas Knot, de president van De Nederlandsche Bank, deed de maatschappelijke onrust over graaiflatie af als ‘emotie’. In plaats daarvan waste hij werknemers en hun vakbonden de oren. Houden die vast aan hun hoge looneisen, dan raakt Nederland verstrikt in een loon-prijsspiraal. ‘We willen niet in een vergeldingsinflatiewereld terechtkomen.’
‘Vergeldingsinflatie’: die hadden we nog niet afgestreept op de monetaire bingokaart. De vraag is wie hier reageert op wie. Ter herinnering: deze inflatiegolf begon met de coronapandemie. De toen veroorzaakte problemen aan de aanbodzijde van de economie zijn versterkt door de Russische invasie. Inmiddels dalen de prijzen van gas, scheepscontainers, hout en graan, maar de inflatie blijft hoog. Dat is, stelt onder meer de Europese Centrale Bank, voor een belangrijk deel te wijten aan het bedrijfsleven en zijn aandeelhouders. Zij maken misbruik van de situatie door hun winstmarges op te voeren, van gemiddeld 7,2 naar 8,5 procent.
Waarom dan met het vingertje zwaaien richting vakbonden? Waarom niet de werkgevers oproepen hun winsten te matigen? Of het kabinet adviseren de meest brutale gevallen van graaiflatie te bestrijden met maximumprijzen? Ik vermoed dat het iets te maken heeft met ‘haalbaarheid’. Met welke factoren een man als Knot denkt te kunnen veranderen, en welke buiten zijn invloed liggen.
Dat klinkt logisch, maar het is in dit geval hoogst problematisch. Vergeet namelijk de definitie van economie als de wetenschap die onderzoekt hoe mensen keuzes maken te midden van schaarste. Zij doet veel meer. Economen van het traditionelere soort hebben er een handje van eigenhandig te bepalen wát er te kiezen valt. Hoe slecht ze hierin zijn, weten we van de globalisering. Decennialang werd die ontwikkeling als onaantastbaar voorgesteld. Inmiddels is zij volgens (deels dezelfde) academici in gevaar, gestagneerd of zelfs al op haar retour. Ook de terugtredende overheid werd gezien als onvermijdelijk. Net als de flexibilisering van de arbeidsmarkt.
Deze indrukwekkende reeks foute inschattingen lijkt nu een vervolg te krijgen. Looneisen matigen geldt in tijden van inflatie blijkbaar als een politiek-economische keuze. Net als goedkopere pindakaas kopen. Maar winst inleveren? Volgens mensen als Knot zijn de jubelcijfers van bedrijven simpelweg ‘marktwerking’. Het gevolg van vraag en aanbod, en daarmee een soort natuurwet.
Lachende derde zijn intussen de aandeelhouders. Zij worden rijk zonder risico’s. Nog nooit stopten de 25 AEX-bedrijven hun zo veel geld toe als afgelopen jaar: 63 miljard euro. Daar blijft het niet bij. ING trekt, ondanks de bankencrisis, nog eens anderhalf miljard euro uit voor het inkopen van eigen aandelen. Shell deelt zelfs vier miljard euro extra uit.
Al die inkoopprogramma’s kunnen niet verhinderen dat de beurskoersen af en toe wat inzakken, maar verder zit de aandeelhouder gebakken. Zijn dividend lijkt sluipenderwijs veranderd van een leuke bonus in een onwrikbaar recht. Alleen in 2020 was er een kortstondig dipje. Maar dat was dan ook het jaar dat de overheid de kapitaalverschaffers met tientallen miljarden corona-euro’s te hulp schoot door bedrijven en de waarde van hun aandelen te redden. Voor de rest schijnt in aandeelhoudersland de zon het hele jaar door, recordinflatie of niet. En nee, ook dat zou geen natuurwet moeten zijn.
Reageren? haegens@groene.nl