De secretaris-generaal van de Verenigde Naties Ban Ki-moon heeft verklaard dat de wereld uit zijn verlamming moet komen.
Hij deed zijn oproep samen met het Rode Kruis. Er zijn op het ogenblik zestig miljoen vluchtelingen en als de wereld zich niet inzet voor vrede en veiligheid worden het er meer, zei hij vorige week zaterdag. Het bericht heeft het televisienieuws niet gehaald; sommige kranten van maandag hebben er een kort berichtje van gemaakt.
Wat moeten we daaruit opmaken? Ten eerste dat de grote dagen van de VN en het leiderschap van de organisatie voorbij zijn. Hadden Ban Ki-moons vroege voorgangers Dag Hammarskjold of Oe Thant zoiets gezegd, dan was het op z’n minst een paar dagen wereldnieuws geweest. Maar de meeste mensen weten wel dat Ban Ki-moon gelijk heeft. De UNHCR, het Hoge Commissariaat voor de Vluchtelingen, meldt dat in oktober 218.394 bootvluchtelingen Europa hebben bereikt, meer dan in heel 2014.
Deze groeiende stroom wekt in Europa een toenemende politieke radeloosheid op, openbare wanorde, chaos. Eén groot verschil met vroeger, de tijd dat de VN wereldgezag hadden, is dat deze organisatie de mensen niets meer kan schelen. Hetzelfde is het geval met andere supranationale organisaties, Brussel, de Raad van Europa. Er is geen organisatie, geen partij of politicus meer die een geloofwaardige belofte tot het herstel van onze orde doet. De door de vluchtelingen veroorzaakte, ongetwijfeld grote problemen hebben bijgedragen aan een diepe Europese crisis. Daarbij is de kern van de crisis veranderd. Deze ingewikkelde combinatie van problemen zal naar alle waarschijnlijkheid groeien terwijl niemand er een overtuigend en uitvoerbaar antwoord op weet.
The New York Times van 2 november geeft op de voorpagina een onthutsend overzicht van de algemene toestand. Gesteld dat de terroristen van Islamitische Staat hun wreedaardige gezag in Syrië en Irak handhaven of uitbreiden en in Afghanistan de Taliban aan de winnende hand blijven, wat moeten we dan van het vluchtelingenprobleem verwachten? Het zal zich verder uitbreiden, misschien met veel grotere kracht. In Afghanistan is een Gallup Poll gehouden. Daaruit bleek dat een kwart van het volk het land wil verlaten en meer dan honderdduizend mensen willen nog dit jaar naar Europa proberen te komen.
In feite is Europa het slachtoffer van een historische ontwikkeling. De grenzen die door het Ottomaanse Rijk en de Europese koloniale mogendheden zijn getrokken, zijn bezweken. De Arabische staten die nu de macht uitoefenen zijn te zwak van innerlijke structuur om zich te handhaven in de toenemende chaos die in de regio heerst. Syrië is daarvan nu het gruwelijkste bewijs, en hoe de internationale gemeenschap ook confereert, daar valt kennelijk niets aan te doen.
En dan is er nog een niet-politieke oorzaak: de klimaatverandering. Veel Afrikaanse landen worden getroffen door de droogte. Primitieve landbouw is extra kwetsbaar en tegen de gevolgen van een mislukte oogst is de plaatselijke bevolking niet opgewassen. Een oorzaak extra van de vluchtelingencrisis. De VN verwachten dat de klimaatverandering op den duur vijftig miljoen mensen zal doen vluchten. Zo ver is het nog niet.
Ban Ki-moon heeft gelijk. De wereld moet uit zijn verlamming komen. Het ontbreekt de internationale gemeenschap op het ogenblik aan alle inzichten en middelen om de vluchtelingenstroom op een menswaardige manier tot staan te brengen en een beleid te ontwerpen waardoor de oorzaken worden opgeheven. In Europa herleeft rechts, nu de beweging van de hekkenbouwers en in een meer extreme vorm de clubs van vechtersbazen. De voortwoekerende vluchtelingencrisis is in Europa de oorzaak van toenemende geweldpleging. Daaruit ontstaat een nieuwe Europese problematiek. Wordt dit gevolg niet bijtijds door de politieke elite herkend en gekeerd, dan gaan we een nieuwe crisis tegemoet, ingrijpender dan die we nu beleven.