In de Brexit-saga draait het om vernedering. Ten westen van Algiers ligt de eeuwenoude Noord-Afrikaanse handelspost en badplaats Tipaza, op het uiterste noordelijke puntje van Afrika. Europeser dan Tipaza wordt het niet in Afrika. Het was hier, in een beschut baaitje in de schaduw van een klif, waar twee mannen, een Fransman en een Brit, op pinksterzondag 1943 vanuit Algiers samenkwamen om te relaxen.
De Brit was Harold Macmillan, gezant-minister bij het hoofdkwartier van de geallieerde troepen. De ander was Charles de Gaulle, Frans generaal en een van de leidersfiguren van het Franse verzet tegen Hitler-Duitsland. Beide mannen speelden een prominente rol in een hevige strijd om controle over de toekomstige regering van Frankrijk. Vanwege de oorlog werd die regering in Algiers gesmeed, in een machtsspel tussen Franse verzetsleiders en Angelsaksische geallieerden.
Hoewel de twee het niet ongezellig hadden op het strand en er vrijuit gebabbeld werd, had de scène ook iets vreemds. De Britse minister ging naakt het water in. De Franse generaal bleef in vol ornaat tegen een rots leunen. Zelfs zijn riem en hoofddeksel gingen niet af. Na het strandbezoek slenterden de twee tussen de Romeinse ruïnes en aten samen in het enige eethuisje van het Tipaza van 1943.
Twintig jaar later, in 1963, hield dezelfde Franse generaal een persconferentie in de Salle des Fêtes van het Elysée. De generaal was intussen president van Frankrijk. In zijn speech stak De Gaulle de loftrompet over Churchill en de heldhaftige Britse rol in twee wereldoorlogen. Ook bedankte hij zijn vriend Harold Macmillan, intussen prime minister, met naam en toenaam voor zijn tijdige inzicht. Een heel bijzonder inzicht: dat ‘het zeer wel mogelijk is dat de evolutie van het Verenigd Koninkrijk, en de evolutie van het universum, de Britten richting het continent zal brengen, welke vertragingen dat ook mag vereisen’.
De Gaulle zei verder zeker te weten dat Macmillan de eer zou krijgen die hem toekwam voor de politieke moed om de eerste stappen te zetten op een nieuw pad, dat ‘er op een dag misschien toe kan leiden dat zijn land aanmeert bij het continent’. Vervolgens wees De Gaulle de Britse aanvraag voor lidmaatschap van de EEG, die de regering-Macmillan had ingediend, gedecideerd van de hand. Zo sprak Frankrijk zijn veto uit tegen Britse toetreding en zette de Britten voor tien jaar in de wachtkamer van de, toen nog, EEG. Het was het begin van het einde van Macmillans politieke carrière.
De Amerikanen en Nederlanders waren woedend, sommige Duitsers ook. Maar veel gebeurde er niet. Enkele dagen later tekenden De Gaulle en Adenauer het Frans-Duitse vriendschapsverdrag. Deze week verversen Macron en Merkel die vriendschap. Op instigatie van de Franse president gebeurt dat met wat meer plechtstatigheid dit jaar, bij het graf van Charlemagne. Opdat duidelijk is wie Europa leidt in deze tijden van trans-Atlantische turbulentie.
Een magnifieke omkering van de rollen tussen het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk, dat is wat De Gaulle via de Europese integratie en Frans-Duitse verzoening wist te realiseren. Dit is de oer-vernedering achter Brexit. De Britse Europa-politiek drijft nog steeds op de frustratie over deze vernedering. Alleen de Britten kunnen bepalen wanneer die ban gebroken wordt. Gezien de recente geschiedenis lijkt dat moment nog wel een generatie weg.
Zo beschouwde Margaret Thatcher haar handtekening onder de Europese Akte van 1986 – die de weg plaveide voor de muntunie zoals deze geconcipieerd werd in het Verdrag van Maastricht – achteraf als haar grootste politieke blunder. Het kostte haar vervolgens veel, heel veel, aan reputatie om haar land buiten de euro te houden. Het hielp niet.
In de eerste kritieke momenten van de eurocrisis, in december 2011, toen het ging over de controle over de toekomstige financiële markten, en toen David Cameron met ‘bulldog spirit’ landde op Zaventem om het onrecht dat een niet-euroland ten deel viel aan te vechten met een veto, stond hij in no time buiten de vergaderzaal. Nadat de Britse premier zijn veto had uitgesproken, had Nicolas Sarkozy hem rustig gevraagd de zaal te verlaten. De Franse president wilde het nu graag over de euroredding hebben. Niemand had daar verder iets aan toegevoegd.