Verval

‘Tegenlicht’ brengt zondag een portret van de welbespraakte Tom de Nooijer, piepjong gemeenteraadslid voor de sgp in Oldebroek, als exponent van jong conservatief Nederland. Op zoek naar verbinding met geestverwanten buiten gereformeerde kring bezoekt hij de katholieke hispanist Robert Lemm, hopend via hem in contact te komen met Thierry Baudet, die hij bewondert. Lemm schoolt jongeren van Forum, acht het ‘blanke ras’ niet vitaal meer en Europa óp. De enige kans op redding: terug naar het christendom. Migratie en islam zijn ook voor Tom belangrijke oorzaken van verval. De aflevering aanbevolen voor wie in ‘nieuw rechts’ geïnteresseerd is, maar toen in de film Door de ogen van Arna een jonge vrouw met islamitische roots zich aandiende, ook welbespraakt en ook verbinding zoekend, maar dan zonder uitsluiting van andere groepen, koos ik liever voor haar.

Arna Mackic (30), architect, geboren in geboren in Bosnië-Hercegovina en op haar vijfde met het gezin naar Nederland gevlucht. Nadat vader in een kamp van katholieke Kroatische Bosniërs (= westerse beschaving) had gezeten en zij zelf, onder bed verstopt, de benen van mannen met mitrailleurs had gezien die de sleutel van de gezinsauto opeisten. Moeder vertelde later dat de buren al voor hun vertrek de inboedel verdeelden, dus die konden bepaald niet zitten met de aanstaande vlucht van moslims.

In de proloog zien we haar door Mostar lopen, die voor zeventig procent verwoest is. Deels flatgeraamtes, deels open stukken, deels nieuwbouw. Steden lijken onsterfelijk, zegt ze, maar blijken dat niet. Dan staat ze voor Nederlands publiek: ‘Ik heb gesolliciteerd naar het burgemeesterschap van Amsterdam. Misschien een beetje arrogant, misschien een beetje vroeg, maar waarom niet? Ik heb geleerd dat niets ondenkbaar is, zeker in deze stad.’ En ze legt haar geloofsbrieven neer: inclusiviteit, toegankelijkheid van alle hogere posities ongeacht naam of uiterlijk; meer connectie tussen wat er op de grond, bij burgers, gebeurt en het beleid. Door de hele film volgen uitwerkingen van haar zienswijzen inzake samenleving, architectuur en de samenhang daartussen – in lezingen, bij prijsuitreikingen, in gesprek met de filmmakers. Want ze wordt theoretisch hoog geacht en niet door de minsten figuurlijk omarmd: Aboutaleb.

Anderzijds worden niet ale voorstellen die ze met haar eigen tweevrouwsbureau ontwikkelt tijdens de filmperiode gehonoreerd. Frustrerend, maar veel frustrerender is de werkelijkheid van Mostar. Natuurlijk zien we op archiefbeeld de gruwelijke vernietiging van de brug die de stad symboliseerde en in meerdere betekenissen verbond. En we zien de maquette voor een monument dat ze ontwikkelde: een piramide-achtige constructie om vanaf te leren duiken. Zoals ooit van de brug. Maar uitgerekend op de plek waar dat zou moeten komen te staan, in de door de EU noodgedwongen aangewezen ‘neutrale zone’, staat het Theater voor het Kroatische volk = voor katholieke Kroaten. Waar in Joegoslavië cultuurgebouwen juist voor iedereen waren. Hoezo ‘neutraal’? Nee, ze is niet gewenst. Hopelijk realiseert Arna in Nederland zowel architectonische als maatschappelijke dromen.