Donald Trump zinspeelt openlijk op het opzeggen van het Amerikaanse NAVO-lidmaatschap. Hij noemt de organisatie ‘achterhaald’ en ergert zich aan het feit dat de belangrijkste Europese leden hun afspraak niet nakomen om twee procent van het bnp af te dragen aan de NAVO. Trump is er klaar mee. In juni kondigde hij aan dat hij duizenden Amerikaanse militairen weg wil halen uit Duitsland. Berlijn was verbijsterd. Vanuit Washington was dit een berekende zet.
Want Duitsland, daar is het Trump om te doen. De EU ziet hij als koloniaal project van Duitsland. Het Duitse handelsoverschot irriteert hem mateloos. Toen hij in 2017 kennismaakte met Jean-Claude Juncker en Donald Tusk, op dat moment de hoogste EU-vertegenwoordigers, zei Trump tegen hen: ‘The Germans are bad, very bad.’
De toekomst van het Westen hangt in zijn visie af van de confrontatie tussen Amerika en Duitsland, ‘great’ versus ‘bad’. Het is geen toeval dat Angela Merkel zich heeft ontpopt als de perfecte tegenpool van Trump. De twee zijn verwikkeld in een strijd om de ziel van het naoorlogse Westen.
‘Ach so’: dat antwoordde Merkel toen zij onlangs geconfronteerd werd met de bewering van de voormalige Amerikaanse ambassadeur in Berlijn, dat Trump haar tijdens hun ontmoetingen ‘betoverd’ had. De Duitse krant Die Zeit juichte, en vatte dit voorval vorige week als volgt samen: Merkel ‘spreekt vloeiend Russisch, maar geen woord Trumpisch’. Dit was vast gevat-stilistisch bedoeld, maar onbedoeld typeert deze duiding ook de balk in het oog van Duitsland. Hoezo?
In 2003 was het een andere Amerikaanse Donald, de toenmalige minister van Buitenlandse Zaken, Donald Rumsfeld, die Frankrijk en Duitsland wegzette als ‘old Europe’. Op campagne voor oorlog in Irak zocht Rumsfeld liever partnerschappen in Oost-Europa, ‘new Europe’.
Hij vond ze, onder meer in Polen. West-Europa was geprovoceerd. Vooral Duitse politici namen geen blad voor de mond. Zij spraken van ‘neokolonialisme’. De rood-groene regering nam het voortouw tegen de Amerikaanse Irak-politiek. Bondskanselier Gerhard Schröder (1998-2005) werd zelfs de onbetwiste leider van het verzet tegen het Amerikaans-Britse gedram voor een invasie van Irak.
Dit paste allemaal in een nieuw buitenlands beleid dat door Schröder werd omschreven als politiek van de deutscher Weg, onafhankelijker, meer Europees. Maar dat niet alleen. Schröder ontwikkelde ook een Männerfreundschaft met Poetin. Al in 2001 zaten ze samen in de sauna. In 2004 karakteriseerde Schröder zijn Russische vriend als een ‘lupenreiner Demokrat’. Intussen verkeert Schröder al jaren in de oligarchische stratosfeer van Gazprom en Rosneft en overziet hij het consortium dat het monsterproject Nord Stream bestiert.
Nord Stream is een gaspijplijn die rechtstreeks van Rusland naar Duitsland loopt, in essentie een Duits-Russisch energieproject. Maar deze pijp is onherroepelijk ook geopolitiek. Het gevolg van de directe verbinding met Rusland is immers dat landen als Oekraïne en Belarus minder belangrijk worden voor de EU. Dit past naadloos in Poetins doelstelling de Russische invloedssfeer in dat deel van Europa uit te breiden. Na de Russische annexatie van de Krim gaat er nu in Belarus de alarmbel keihard af. In de Baltische staten en Polen houdt men al jaren de adem in.
Maar de Duitse regering zet stug door, tegen alle Europese bezwaren in. De laatste jaren gebeurt dit in de vorm van Nord Stream 2. Volgens Merkel gaat het om een puur economisch project. Nederland en Shell vinden dat ook. Trump niet. Net als die andere Donald is hij cynisch over West-Europa. Hij zet liever in op ‘new Europe’. Bovendien biedt hij Amerikaans gas als alternatief. West-Europese landen die zo’n Amerikaans aanbod afslaan ten gunste van Rusland tonen hun ware aard: ‘very bad’.
Merkel zal een gevoelige tik krijgen in de strijd om de ziel van het Westen als zij dit laat etteren. Zeker nu de toestand in Belarus zo penibel is. Het is deze context waarin haar haastige en harde veroordeling van de vergiftiging van de Russische oppositieleider Navalny begrepen kan worden. Want het is in dit verband dat zij nu alsnog Nord Stream 2 ter discussie stelt, als ultieme sanctie tegen Rusland. Een megadraai. Merkel kan niet anders. Waarom? De zelfverklaarde dealmaker in het Witte Huis mag niet in een positie worden gebracht waarin hij kan zeggen: ‘It’s up to you, NATO or Nord Stream.’ Dat zou Europa uiteenrijten.