Soms is het ook een strategische kwestie. Zoals afgelopen week, toen de VS tienduizend dollar, twee koeien en een nieuwe waterput betaalden voor de dood van een zevenjarig jongetje dat in Noord-Kameroen was overreden door de colonne van de Amerikaanse VN-ambassadeur Samantha Power. Niet onbelangrijk: dit gebeurde in gebied waar Boko Haram actief is en de sympathie van de bevolking een strategisch belang heeft. Fouten kunnen dan een lange schaduw hebben. Zoals in de meest opstandige stad van het Midden-Oosten, Fallujah.
Amerikaanse soldaten kwamen voor het eerst naar Fallujah, een uur ten westen van Bagdad, in april 2003. Na een paar weken schoten Amerikaanse soldaten een paar mannen dood die bij hun basis demonstreerden tegen de avondklok. De machtigste stammen van de provincie stuurden afgevaardigden naar de Amerikaanse commandant om te onderhandelen. ‘We zeiden: “We zijn stammen en we hebben een tribale oplossing: jullie betalen bloedgeld”’, vertelt een stamleider in het boek Black Flags: The Rise of ISIS van onderzoeksjournalist Joby Warrick. Het antwoord kwam een paar dagen later: ja, de VS zouden bloedgeld betalen, drieduizend dollar per man. Dat bedrag maakte de stamleiders woedend. ‘We realiseerden ons dat de Amerikanen slechte bedoelingen hadden’, aldus de stamleider. Door deze en andere Amerikaanse fouten stonden de stamoudsten de escalatie die zou volgen ‘niet in de weg’. En wat voor een escalatie! Fallujah was het hart van de Soennitische Opstand tegen de Amerikaanse bezetting van Irak, toneel van drie grote slagen, plaats van de lynching van Amerikaanse huurlingen, voorname rekruteringsplek van IS en al twee jaar een van IS’ kroonjuwelen. Vorige week werd het, met Amerikaanse hulp, veroverd – de vierde keer in ruim dertien jaar.
Fallujah kan symbool staan voor hoe makkelijk IS zich kan uitbreiden en hoe moeizaam ze weer teruggedrongen wordt. Op 2 januari 2014 schoten een paar honderd IS-strijders de politie weg; om de stad te hernemen was een maandenlange militaire operatie nodig met veertienduizend man. Analoog daaraan is hoe makkelijk IS rekruteert en hoe moeizaam die bekeerlingen onschadelijk kunnen worden gemaakt. Medestudenten van de elitejongens die vorige week in Bangladesh twintig cafégasten executeerden, vertelden hoe jihadisten gewoon praatjes aanknoopten met jongens op het universiteitsplein. In westerse landen hoeven de jihadisten voor de rekrutering niet eens achter hun computer weg; hele veiligheidsdiensten moeten vervolgens met hun bekeerlingen aan het werk. En omdat rekrutering door IS een bijproduct is van de verspreiding van extremistisch gedachtegoed – Saoedi-Arabië en andere Golfstaten pompen daar oneindig veel geld in – wordt hun taak allengs moeilijker. Alle kleine fouten gaan dan samen behoorlijk optellen.
Door dit alles heeft IS inmiddels meer dan genoeg kracht om een nederlaag als die in Fallujah te verhullen met overdonderend geweld elders. Al maanden riepen IS-predikers op om van ramadan 2016 – begin juni tot begin juli – een oorlogsmaand te maken. ‘Maak dit overal een maand van rampen voor de ongelovigen’, zei een IS-prediker, die zich richtte tot ‘strijders en aanhangers van het kalifaat’ – eigen initiatief is expliciet welkom. Aan die oproep is breed gehoor gegeven: als de aanslagen in Saoedi-Arabië ook gelieerd zijn aan IS zijn dat nummer negen en tien van deze ‘maand van rampen’, van Orlando tot Medina en Istanbul tot Dhaka. Daders zijn IS-strijders uit Rusland en Centraal-Azië; IS’ meest waardevolle soldaten (in Istanbul); lokale extremisten die trouw zijn aan IS (Dhaka); geheime terreurcellen (Bagdad); en lone wolves (Orlando).
Die variatie van aanvallen illustreert de vele gedaanten van IS. ‘Islamitische Staat’ is in de eerste plaats een echte staat, die een bepaald territorium controleert en bestuurt. Die staat wordt langzaam kleiner, en gaat onherroepelijk verdwijnen. IS is ook een reïncarnatie van soennitische machtsnetwerken in Irak en Syrië en van machtselites onder Saddam Hoessein. Die zullen zich aanpassen als het territorium van IS verdwijnt. IS is ook een terreurnetwerk van zelfstandige en semi-autonome cellen; ook dat netwerk zal overleven. En ten slotte is IS een idee, dat mannen inspireert in woestijnsteden in het Midden-Oosten, in buitenwijken van onze metropolen, in de opkomende middenklassewijken in Pakistan, Tanzania, Bangladesh. Minstens vier dimensies IS; en overal is de foutmarge even klein.