Sinds afgelopen vrijdag wordt Donald Trump, de president van de VS, overal waar hij naartoe gaat vergezeld door een marinier met een leren tas. In die tas, bijgenaamd ‘De Voetbal’, zit een briefkaart met lanceringscodes voor Amerika’s atoomwapens, een soort menukaart met aanvalsopties, en een paar stukken apparatuur voor identiteitscontrole en communicatie. Het afgelopen jaar was dit een van de krachtigste argumenten tegen Trumps kandidatuur: dat zo’n onberekenbare en instabiele man ‘met zijn vinger op de knop’ zou zitten. Hillary Clinton schetste het als horrorscenario, Marco Rubio en tal van andere opponenten van Trump eveneens. Nu is dat realiteit.
Sindsdien heeft een menukaart van Amerikaanse media kolomruimte en zendtijd ingeruimd voor de vraag: ‘Kan Trump nu werkelijk op eigen houtje een kernoorlog beginnen?’ Daar is een simpel antwoord op: ‘Ja’. De lanceerprocedures van de VS zijn namelijk, met het oog op een Russische verrassingsaanval, sinds de jaren zestig ontworpen om zo snel en daadkrachtig mogelijk te zijn – om in zo weinig mogelijk minuten, met zo min mogelijk tussenstappen, zo veel mogelijk kernwapens af te schieten. Vanwege de verwachte verwarring en paniek tijdens een kernoorlog is het systeem ontworpen om één man alles te kunnen laten beslissen in een mum van tijd: de meest voorbeeldige en betrouwbare persoon van de VS, de president.
Het is niet moeilijk om te voorzien wat voor problemen dat oplevert. In de eerste plaats als er een waanzinnige in het Witte Huis zetelt. Daar hebben de VS warempel ervaring mee. Oud-minister Kissinger heeft meermalen gezegd dat ‘er elke week een kernoorlog was geweest als de president [Nixon] zijn zin had gekregen’. Zo belde Nixon eens in 1969 woest de Chefs van Staven en beval een nucleaire aanval op Noord-Vietnam. In een belendend kantoor belde Kissinger met de Chefs en sprak af niets te doen ‘voordat Nixon de volgende ochtend weer nuchter was’. Het liep zo uit de hand met Nixon dat Kissinger en de minister van Defensie, Schlesinger, met de Chefs afspraken dat zij in geval van nood niet de president zouden bellen maar hen – wat zowel heel verstandig was als klip-en-klare muiterij.
Voor het tweede probleem heb je niet eens een waanzinnige nodig. De Amerikaanse lanceerprocedures hebben hun nadruk op snelheid en daadkracht omdat ze zijn afgestemd op het scenario van ‘lanceren onder aanval’. Dat betekent: de Amerikaanse president moet beslissen over een kernoorlog in de tijd die resteert tussen de eerste aanwijzingen van een verrassingsaanval uit Rusland (het enige land dat dit kan) en het moment dat de eerste Russische bommen inslaan. Het gaat om luttele minuten. Ook hier hebben de VS ervaring mee. Zo ging in november 1980 om drie uur ’s nachts de telefoon bij Zbigniew Brzezinski, de nationale veiligheidsadviseur. Een militair vertelde hem dat de Sovjet-Unie tweehonderd raketten op de VS had afgevuurd. Brzezinski had drie minuten om president Carter op de hoogte te stellen. Die had vervolgens vier minuten om te beslissen wat hij wilde doen. Brzezinski vroeg om extra bevestiging, hing op en overwoog zijn vrouw te wekken of maar te laten sterven in haar slaap. Een nieuw telefoontje: het waren niet tweehonderd maar tweeduizend raketten. Terwijl Brzezinski zich klaar maakte om Carter te bellen, kreeg hij een derde telefoontje: de berichten waren vals. Zo zijn er legio voorbeelden van meer of minder ernstige valse alarmen.
Het denkbeeld dat Donald Trump om drie uur ’s nachts, woest twitterend tegen Meryl Streep, zo’n telefoontje krijgt, is bijna te verontrustend om voor te stellen. Maar elk moment in de komende vier jaar kan het zo ver zijn. Om die reden is het oude debat over de Amerikaanse lanceerprocedures sinds november hoger opgelaaid dan ooit tevoren. Nogal wat analisten menen dat het risico van een catastrofale fout door de ‘lanceren onder aanval’-procedure groter is dan het risico van een onverwachte Russische aanval. Maar dit blijft een heilig huisje. In 2013 nog besloot de regering-Obama om ‘lanceren onder aanval’ aan te houden. Misschien beslist Trump anders. Want wat Trumps maling aan conventies en liefde voor Poetin ook allemaal voor vreselijks zullen brengen, in het geval van de Amerikaanse lanceerprocedures kan dat positief uitpakken. En voor alle andere scenario’s met kernwapens en Trump: let’s wait, hope, and see.