Nog even het gegeven: François, 44 jaar, literatuurdocent aan de Sorbonne. Specialiteit: de tot het katholicisme bekeerde decadent Huysmans. Voorts: drank, ranzige seks met studentes, verwaarlozing – gekende Houellebecq-ingrediënten. Frankrijk 2022. Om Marine Le Pen de politieke wind uit de zeilen te nemen, laten liberale partijen het presidentschap aan de fictieve Moslimbroederschap en hun fictieve kandidaat Ben Abbes. Waarna het land aankoerst op sharia-light, gefinancierd met Saoedische oliedollars. Het loon van de angst: de verdrievoudiging van de salarissen van de elitemannen die bereid zijn zich aan te passen. Aanvullende bonus: polygamie met jonge meisjes. Ongemak: de bevordering van vrijwillige emigratie van Franse joden naar Israël. Ander ongemak: feminisme en Verlichting bij het grof vuil, de omarming van sluipende islamisering. De ironie is schokkend, het boek is sterk geschreven.
Nu is er een eerste toneelversie, in Hamburg. Als monoloog. Vanzelf. Hoe moet je dit anders doen? Alleenspraak vergroot de kans op broodnodige koele observatie en reflectie. Zeker met een acteur met zo’n staat van dienst, Edgar Selge, jaargang 1948. Speelde in 1975 de rol van Kil in Lodewijk de Boers The Family, de eerste keer op Duitse, op Berlijnse planken. Veel geacteerd in München, bij de Kammerspiele, van ver vóór Johan Simons, onder Dieter Dorn. Behendig en lenig voor zijn 67 jaren, transformeert geweldig, jongleert met teksten tot je er scheel van ziet. Ideaal voor deze krankzinnige rol. Hij opent op een kale streep op het voortoneel. Achter hem een wand. Daarin een langzaam draaiend plateau. Daarin een kruis. Of liever: de afwezigheid ervan. Intelligente vorm van Olaf Altmann. De leegte waar ooit een kruis heeft gezeten, als kruipruimte, als onderduikplek, als kloostercel.
Saillant detail: François heeft uitslag van etterende blaasjes in zijn gezicht, die hij bestrijdt met witte zalf en fanatiek krabben. Waardoor hij er in de tweede helft van de vertoning uitziet als Heath Ledgers Joker – de balanceer-act van aanpassing als clownsnummer, gespeeld zoals geschreven, tamelijk briljant geregisseerd dus. Door Karin Beier, die de tekst met haar dramaturg Rita Thiele slim heeft bewerkt. Ze laat het zaallicht aan, François/Edgar schudt vlak voor de onderwerping nog joviaal handen onder het publiek. Zijn contemplatie in een klooster mislukt omdat hij er niet mag roken. Nee, dan die andere God, een stuk gemakkelijker in de omgang, en hij mag erbij blijven zuipen en neuken. François verdwijnt langzaam in het zwarte gat dat hij zelf is geworden. Twee vrouwen in boerka ruimen na afloop de drankflessen op. De onderwerping lijkt voltooid.
Hoe zei Houellebecq het ook al weer in zijn debuut in 1991? ‘Elke samenleving heeft haar zwakke punten, haar wonden. Leg je vinger op de wond, en druk goed hard.’ Ik zou bijna zeggen: Jezus Christus, wat een voorstelling!
Unterwerfung, in het kader van Brandhaarden, Amsterdamse Stadsschouwburg, 28 en 29 februari, Grote Zaal, 20.30 uur. De voorstelling duurt ruim twee uur, op 29 februari na afloop nabespreking met de makers; ssba.nl/brandhaarden. In Hamburg zijn alle geplande voorstellingen ondertussen uitverkocht
Beeld: Unterwerfung met Edgar Selge, geregisseerd door Karin Beier (Klaus Lefebvre)