‘Je snapt niet hoe slecht Syrië er economisch aan toe is’, zegt Saeid Hilal aan de telefoon. Hij woont in de zuidelijke Syrische stad As-Suwayda, niet ver van de Jordaanse grens. Geplaagd door geldzorgen heeft de Syriër voorlopig zijn studie rechten aan de Lebanese University in Beiroet stilgelegd en woont hij noodgedwongen bij zijn ouders. Hij wil zich nu gaan inschrijven als huurling, om voor de Russen te vechten in Oekraïne. ‘Ik weet niet of er registratiekantoren zijn in As-Suwayda. Maar als ze er zijn, dan meld ik me aan. Weet jij toevallig hoe ik me kan inschrijven?’
Afgelopen maart meldde de VN-vluchtelingenorganisatie unhcr dat in 2021 driekwart van de Syriërs niet in de meest basale levensbehoeften kon voorzien – een stijging van tien procent ten opzichte van het jaar ervoor. Elf jaar na de opstand tegen president Assad is meer dan de helft van de bevolking naar het buitenland gevlucht.
‘De baankansen in Syrië zijn niet best’, zegt hoogleraar David Malet. Sinds 2005 onderzoekt hij buitenlandse strijders aan de American University in Washington DC. ‘Je kunt veel meer geld verdienen door naar Oekraïne te gaan dan door in Syrië te blijven en daar deel uit te maken van de plaatselijke strijdkrachten.’ Of de huurlingen daarna de mogelijkheid hebben om dat geld uit te geven, is echter een heel andere vraag. ‘Meestal keert één op de drie strijders niet terug’, zegt Malet. ‘Ze worden vaak als kanonnenvoer ingezet. Alleen met zeer ervaren soldaten springt men zorgvuldiger om.’
Vechten in Oekraïne is in Syrië populair, hoort de hoogleraar recht en criminologie van zijn contacten. Op de Syrische staats-tv lijkt het namelijk alsof de Russen aan de winnende hand zijn. ‘Veteranen uit de burgeroorlog denken daarom dat het een gemakkelijke en lucratieve manier is om veel geld te verdienen.’
Het grootste en beruchtste Russische huurlingenbedrijf is de private military company Wagner Group. De oligarch Jevgeni Prigozjin wordt gezien als de voornaamste financier van het huurlingennetwerk, al ontkent hij zelf net als het Kremlin elke betrokkenheid. In 2018 vaardigden de Verenigde Staten al een arrestatiebevel uit voor Prigozjin vanwege zijn betrokkenheid bij de trollenfabriek in Sint-Petersburg die met desinformatie de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016 probeerde te beïnvloeden.
Huursoldaten van Wagner assisteerden Russische militairen tijdens de annexatie van de Krim in 2014 en doken daarna op bij verschillende gewapende conflicten, waarbij ze regelmatig in opspraak kwamen door het schenden van de mensenrechten. Zo worden ze in verband gebracht met het martelen en executeren van burgers in de Centraal-Afrikaanse Republiek en een massamoord in Mali.
Hoeveel huurlingen van Wagner sinds het begin van de Russische invasie in Oekraïne actief zijn, is onduidelijk. Internationale berichten verschillen sterk. The Guardian schreef in april dat er ‘tussen de tien- en twintigduizend huurlingen uit Syrië, Libië en elders in de Donbas ten strijde zijn gestuurd’, terwijl de Volkskrant in dezelfde periode meldde dat die duizenden Syrische huurlingen niet in Oekraïne zijn. Sterker nog, volgens de krant is er geen enkel beeld van Syriërs in Rusland of Oekraïne te vinden. Het zaaien van twijfel hierover is een bewuste strategie in de Russische informatieoorlog.
‘Het is altijd lastig om betrouwbare cijfers over huurlingen te verzamelen’, zegt Malet. ‘Nu, zo’n honderd jaar na de Spaanse Burgeroorlog, beginnen we pas officiële tellingen te krijgen van buitenlanders die daarin meevochten. In Oekraïne worden aan Russische zijde ook weer “little green men” ingezet, zoals ook tijdens de annexatie van de Krim. Hierdoor wordt het nog moeilijker om de status van de strijders te bepalen.’
Deze onduidelijkheid komt de Russische regering goed uit. ‘Hoe minder de overheid weet over wie voor wie werkt en wat de constructies zijn, des te makkelijker het is om de kosten te verbergen en de verantwoordelijkheid te ontlopen’, zegt Jutta Joachim, hoogleraar internationale betrekkingen aan de Radboud Universiteit Nijmegen. ‘Daarnaast zijn de mythes rond huurlingen belangrijk, die dwingen respect af en veroorzaken onzekerheid. De tegenstanders weten niet tegen wie ze vechten, maar kennen wel allemaal de verhalen over de onbevreesde en wrede Tsjetsjeense huurlingen.’
Grote multinationale veiligheidsbedrijven zoals de Wagner Group hebben ook weer dochterondernemingen in verschillende landen waaraan ze hun contracten uitbesteden. ‘Hierdoor wordt het steeds moeilijker om iemand uiteindelijk ter verantwoording te roepen’, zegt Joachim. Zo zijn de ISIS Hunters, een militie loyaal aan de Syrische president Assad, ook gelieerd aan Wagner. Deze ervaren strijders hebben in de Syrische provincie Deir Ezzor zij aan zij gevochten met door Rusland gesteunde huurlingen.
‘Wij staan klaar om de Russen te ondersteunen in de rechtvaardige oorlog tegen de neonazi’s in Oekraïne’, preekt Nabel Abdallah in een recente video op Facebook. Hij staat aan het hoofd van de Syrische Nationale Defensiemilitie, die net als de ISIS Hunters tal van rekruteringskantoren heeft verspreid over Syrië. ‘Dat de situatie van wanhopige mensen wordt uitgebuit wil niet zeggen dat er geen ideologisch geëngageerden zijn’, reageert Joachim. ‘Soms zie je dat ze zichzelf vergelijken met samoerai, dat ze alles willen doen en bereid zijn om te sterven.’
‘Ik ben net klaar met mijn militaire dienst, nu ben ik werkloos.’ Voor dit stuk sprak De Groene met twee Syriërs die zich hebben ingeschreven bij Syrische rekruteringskantoren. Voor een vergoeding van tussen de negenhonderd en vijftienhonderd dollar per maand zijn ze bereid ten strijde te trekken aan de Russische zijde. Ter vergelijking: een Syrische militair verdient tussen de veertien en 32 dollar per maand. De geïnterviewden willen uit veiligheidsoverwegingen anoniem blijven.
‘Na de militaire dienst ben ik weer bij mijn ouders gaan wonen, waar ik kostwinner ben’, vertelt de Syriër uit Hama. ‘We hebben geen elektriciteit, gas of drinkwater. Vandaar dat ik me heb aangemeld om naar Oekraïne te gaan. Ik heb gevechtservaring en ben bereid aan een straatoorlog deel te nemen.’ Hij staat niet op de zwarte lijst van tegenstanders van het Syrische regime, ook een van de voorwaarden. ‘Ik heb alles geregeld, nu wacht ik alleen tot ik kan afreizen.’
‘Het salaris hangt af van hoeveel ervaring je hebt’, vertelt de andere Syriër, afkomstig uit een dorpje dicht bij Homs. Hij meldde zich aan bij de ISIS Hunters. ‘Ze vroegen naar mijn gevechtservaring en naar mijn geloofsovertuiging en de stroming daarin. Ook was het belangrijk of ik al eerder onder het bevel van Russische officieren had gevochten.’ De bestemming was Oekraïne, werd hem verteld, al staat dat niet in de contracten. Als hij een oproep krijgt, dan gaat hij. ‘Ik denk dat de kans om te overleven klein is, maar het is beter dan om in Syrië te blijven.’
‘Wilde je altijd al een krijger worden, maar kreeg je nooit de kans? Kun je niet wachten tot de grenzen opengaan voor vrijwilligers?’ Deze vragen circuleren in het Russisch op de berichtenservice Telegram. In de groep zitten bijna driehonderdduizend leden en de berichten worden veelal in het Russisch gedeeld. Op de foto bij de ‘advertentie’ staat een zwarte vlag met teksten in het Arabisch, waarover in de meer dan twaalfhonderd reacties wordt gediscussieerd. Door de vertaalfunctie worden taalbarrières in de chat gemakkelijk doorbroken.
‘De Wagner Group staat klaar om u mee te nemen op een gevechtstournee door het nabije buitenland! Precies waar je naar verlangd hebt: een kortetermijncontract, een beloning die hoger is dan die van het reguliere leger, verzekeringsuitkering in geval van letsel of overlijden, medische behandeling in geval van letsel’, is er te lezen. Na ook het wensenlijstje van Wagner Group te hebben opgesomd wordt het berichtje afgesloten met een mailadres en meerdere telefoonnummers.
‘Ze gebruiken ook het narratief van de verantwoordelijkheid om de Russen te verdedigen en te beschermen tegen nazi’s’, ziet Malet. Rusland hielp Syrië tegen Islamitische Staat, nu is het tijd om Rusland te beschermen. Het zijn niet alleen economische motieven waarmee ze strijders trekken.
In een Telegram-kanaal van ISIS Hunters staat informatie over rekruteringsdata. In de groep met bijna zesduizend leden wordt de locatie van een trainingscentrum in As-Sayyid gedeeld. De rekrutering zal daar plaatsvinden, op nog geen veertig kilometer van Homs. Veel eisen stellen de jagers niet: de geïnteresseerden moeten bereid zijn om op dezelfde dag te worden gekeurd, ze mogen niet jonger zijn dan 23 en niet ouder dan 49. Ook moeten ze zich kunnen identificeren en een verklaring van inschrijving ondertekenen. De ‘gelukkige’ potentiële strijders zullen op een later moment worden opgeroepen. Op het bericht kan niet worden gereageerd.
‘Werving via mond-tot-mondreclame op sociale media is kenmerkend voor de sector’, vertelt hoogleraar Joachim. ‘Dit sluit ook aan bij de achtergrond van het personeel bij huurlingenbedrijven. Vaak zijn dit veteranen die nog contact hebben met hun makkers in het leger. Amerikaanse huurlingenbedrijven hebben bijvoorbeeld ook een website, zoals Silent Professionals. Zolang je nog in de sollicitatieprocedure zit, weet je niet wie je opdrachtgever is.’
Op Telegram zijn meerdere foto’s gedeeld waarop militairen te zien zijn met een patch van ISIS Hunters of de Wagner Group. In het Russische kanaal ‘voor speciale doeleinden’ werd op 13 mei een foto gedeeld van twee huurlingen met een arm om elkaars schouders. In het bijschrift staat: ‘Waar anders kunnen twee oud-strijders van de Wagner Group elkaar ontmoeten dan bij een oorlog?!’ Het logo van Wagner staat in het rood op de zwarte Road Ranger op de achtergrond, op de bandana en op de trui van de huurling links. De ander heeft een geweer in zijn linkerhand en draagt een ISIS Hunters-patch op zijn bovenarm. Met klittenband hangt er nog ‘Stavropol Hooligans’ op zijn borst.
Ook op 20 april werden foto’s gedeeld met het bijschrift: ‘Militairen van de Special Forces-eenheid van de Russische Garde in Cherson.’ Op een van de foto’s is een militair te zien, met onder andere een patch van de Russische vlag én daarnaast een patch van ISIS Hunters. Terwijl Cherson in een bosrijk gebied aan de Dnjepr-rivier ligt – in tegenstelling tot het gortdroge Syrië – en dus een aannemelijke locatie voor de foto, valt manipulatie van de foto niet uit te sluiten. Bovendien kan niet met zekerheid worden gezegd dat de man op de foto daadwerkelijk een Syriër is.
Bassam Alahmad werkt als onderzoeksjournalist voor de ngo Syrians for Truth & Justice, een organisatie die zich al jaren bezighoudt met het documenteren van mensenrechtenschendingen in Syrië. Sinds de invasie van Oekraïne heeft de organisatie gesproken met onder anderen Syrische huurlingen en hun familieleden. Op basis van de gesprekken maakt hij de inschatting dat er op dit moment rond de vijfhonderd Syrische huurlingen aan het front vechten. ‘Wagner belooft de huurlingen gratis voedsel, kleding, medicijnen en ook nog eens vijftienduizend euro aan de nabestaanden in het geval van overlijden.’
Veel huurlingen hoefden zich niet opnieuw aan te melden, weet Alahmad. ‘Zij hadden al contracten met Syrische partnergroepen van Wagner ondertekend om in Libië mee te vechten.’ Twee maanden geleden besloot Wagner om de Syrische huurlingen uit Libië naar Oekraïne te sturen. ‘In de contracten staat geen specifieke locatie waar ze worden ingezet.’
Hij heeft met drie van hen regelmatig contact gehad. ‘Zij zijn vanuit Libië naar de Russische vliegbasis in Khmeimim in Syrië afgereisd, vanuit daar zijn ze naar Rusland gevlogen.’ Uit verder onderzoek van Syrians For Truth & Justice blijkt dat Syriërs in de Oekraïense stad Cherson – dus op dezelfde locatie als de gedeelde foto op Telegram – over verschillende bataljons zijn verdeeld.
Rusland weigert vooralsnog – in tegenstelling tot bijvoorbeeld de Verenigde Staten – om huurlingenbedrijven zoals de Wagner Group wettelijk te erkennen. ‘Officieel bestaan ze niet’, vertelt Joachim. ‘Om juridische consequenties te omzeilen hebben ze in Rusland ingewikkelde constructies uitgevonden, waardoor overheidsbedrijven in feite hun eigen veiligheidstroepen in het buitenland kunnen werven. Dat maakt het lastig: zijn de huurlingenbedrijven dan nog steeds Russisch te noemen?’
Volgens hoogleraar Emmanuel Karagiannis, deskundige op het gebied van internationale veiligheid en verbonden aan King’s College in Londen, spelen Russische huurlingenbedrijven op dit moment geen beslissende rol in de oorlog. ‘Moskou heeft grote legereenheden gemobiliseerd en dat laat weinig ruimte aan huurlingenbedrijven, die meestal gespecialiseerd zijn in de strijd tegen rebellengroeperingen. Bovendien zijn huurlingen nooit eerder ingezet tegen goed uitgeruste legers tijdens traditionele oorlogen. De Wagner-huurlingen zullen waarschijnlijk als strategische reserve worden gebruikt als de oorlog langer duurt.’
Aan Oekraïense kant van het conflict worden nu ook huurlingen ingezet, hoewel het land het VN-verdrag tegen rekrutering, gebruik, financiering en opleiding van huurlingen heeft getekend. De regering riep buitenlanders op om zich bij hun vreemdelingenlegioen aan te sluiten en deze mensen zijn opgenomen in de Oekraïense strijdkrachten. ‘Dit is in strijd met dit verdrag’, concludeert Joachim.
Het is lastig om buitenlandse huurlingen en vrijwilligers strikt van elkaar te onderscheiden, vindt Malet. ‘Rusland heeft bijvoorbeeld gezegd dat het buitenlandse vrijwilligers in Oekraïense dienst niet zal erkennen en hun geen rechten zal verlenen op grond van de Conventie van Genève. Vanuit het standpunt van Rusland zijn de verschillen wezenlijk.’
Het is niet het eerste buitenlandse strijdtoneel waar Syriërs lijnrecht tegenover elkaar staan. In 2020 werden duizenden Syrische huurlingen door Turkije gerekruteerd en ingezet in Tripoli, tegen de troepen van Khalifa Hifter. Hij werd ondersteund door Wagner, dat veelal pro-Assad-strijders en veteranen van de Syrische Nationale Defensiemilitie rekruteerde.
Ook Syriërs – vaak met gevechtservaring – proberen zich nu aan te sluiten bij het vreemdelingenlegioen van Oekraïne. Dat is echter niet gemakkelijk, vertelt Mohannad Makhzom, een lid van het Syrische Nationale Leger. ‘We willen wraak nemen op de Russen, maar daarvoor moeten we wel eerst via Turkije naar Oekraïne reizen en daarvoor krijgen we geen toestemming.’
‘De strijders worden met terroristische organisaties in Syrië geassocieerd’, geeft de Syrisch-Nederlandse journalist Muhanad Abul Husn als verklaring. Hij vermoedt dat daardoor – en door hun islamitische achtergrond – Oekraïne niet op Syrische strijders in hun vreemdelingenlegioen zit te wachten.
‘Rusland is de nummer één vijand van zowel het Syrische als het Oekraïense volk’, zegt Suhail Muhammad Hammoud in een telefonisch gesprek. Hammoud gaat doorgaans met de bijnaam ‘Abu Al-Taw’ door het leven. Die naam heeft hij verkregen door zijn vaardigheid in het bedienen van de bgm-71-tow-antitankraket tijdens de Syrische Burgeroorlog. Hij heeft zich aangemeld bij de Oekraïense ambassade om naar Oekraïne af te reizen, vooralsnog wacht hij op een reactie.
Op sociale media gaat een video viraal, van een Syrisch-Oekraïense zakenman uit Aleppo. De zakenman, Tarek Al Jassem, staat in het midden. Hij wordt omringd door zo’n vijftien mannen gehuld in het zwart – van wie één gewapend. Vanuit Odessa spreekt hij zijn Oekraïense landgenoten toe: ‘De Russen hebben de veiligheid van onze huizen en ons land gedestabiliseerd. Wij zullen ons land verdedigen. Ik ben geboren in Syrië maar ben opgegroeid in Oekraïne. Rusland heeft mijn vaderland vernietigd, maar ik zal niet toestaan dat het Oekraïne vernietigt. Deze mannen staan – samen met mij – gereed. Slava Ukraini! Ukraini Slava!’
De namen van de Syrische vrijwilligers zijn bij de redactie bekend